Genezen met placebo-effect

In iedere medische behandeling treedt een placebo-effect op. In onderzoek wordt dit meestal als ruis of storende factor gezien. Hoogleraar gezondheidspsychologie Jozien Bensing draait het om. Zij wendt haar Spinozapremie aan voor onderzoek naar het placebo-effect, met als insteek dit juist optimaal te benutten om genezing te bevorderen. De eerste artikelen over dit onderzoek zijn gepubliceerd in Patient Education and Counseling.

De onderliggende mechanismen van het placebo-effect zijn inmiddels in grote lijnen bekend. Leereffecten, de verwachtingen die patiënten hebben van de behandeling en hun emoties spelen daarin een belangrijke rol. Een voorbeeld van zo’n leereffect is dat van een dokter die zijn hand op het hoofd legt van een patiëntje met koorts. Als het patiëntje is opgeknapt kan die koele hand een volgende keer positieve associaties met genezing oproepen en zo het herstel bevorderen. Effecten die patiënten verwachten, blijken inderdaad vaker op te treden – dat is wetenschappelijk bewezen – en stress en angst kunnen leiden tot lichamelijke klachten en zou je dus moeten verminderen voor een optimaal placebo-effect.

Communicatie als medicijn
Jozien Bensing won in 2006 de Spinozapremie, die ze onder meer inzet voor onderzoek van het NIVEL naar het placebo-effect in de huisartsenpraktijk en met name naar de rol van communicatie als medicijn. “Het placebo-effect komt niet zozeer door een neppil of nepbehandeling, maar wordt gegenereerd door hoe een behandeling wordt aangeboden. De communicatie in de spreekkamer speelt daarbij een belangrijke rol. Het ritueel van de behandeling, de verwachtingen en emoties van een patiënt en hoe een arts daarmee omgaat, hebben een effect op die patiënt. Dit kun je optimaliseren en aanwenden om het herstel te bevorderen.”

Warme, empathische  arts
Het eerste simulatieonderzoek dat is uitgevoerd, speelt in op beïnvloeding van verwachtingen en emoties van patiënten. Als patiënten verwachten dat een behandeling soelaas biedt en stress en angst worden verminderd, zal het placebo-effect groter zijn, zo is de aanname. Uit het onderzoek blijkt dat je met gerichte communicatie-interventies de verwachtingen en emoties van patiënten kan beïnvloeden voor een optimaal placebo-effect. De warme, empathische arts in combinatie met hoopgevende verwachtingen blijkt het meest effectief: patiënten zijn minder angstig en hebben de meest positieve verwachtingen over de werkzaamheid van de behandeling.