Gehandicaptenzorg: van richtlijnen moet je ook kunnen afwijken

Begeleiders in de gehandicaptenzorg willen richtlijnen zo veel mogelijk volgen, maar soms kan het juist wenselijk zijn ervan af te wijken. Instellingen zouden moeten zorgen voor de juiste kennis om richtlijnen te hanteren en een cultuur creëren waarin begeleiders eventuele afwijkingen van een richtlijn bespreken. Het NIVEL formuleert aanbevelingen hoe richtlijnen voor begeleiders kunnen bijdragen aan een betere kwaliteit van zorg.In de gehandicaptenzorg zijn de laatste jaren veel richtlijnen ontwikkeld om begeleiders te helpen goede zorg te geven. Begeleiders in de gehandicaptenzorg hebben een agogische óf verpleegkundige achtergrond. Hoe zij richtlijnen gebruiken is onduidelijk. Heeft een begeleider bijvoorbeeld wel de juiste kennis om medicatie toe te dienen? Heeft de organisatie daar een opleiding voor geboden? In samenwerking met de Inspectie voor de Gezondheidszorg en de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland deed het NIVEL onderzoek naar het verantwoord gebruik van richtlijnen en protocollen door begeleiders in de gehandicaptenzorg.

Verantwoord afwijken
“De manier waarop richtlijnen gebruikt worden hangt ook af van het type richtlijn”, verklaart NIVEL-onderzoeker Anke de Veer. “In de gehandicaptenzorg bestaan naast medische ook veel agogische richtlijnen, bijvoorbeeld hoe je omgaat met gedragsproblemen. Daarin zit vaak meer ruimte voor een andere aanpak dan bij een richtlijn over bijvoorbeeld het geven van medicijnen. In het belang van een cliënt moet een begeleider namelijk ook verantwoord van zo’n agogische richtlijn kunnen afwijken. Als je heel star vasthoudt aan een richtlijn, kan dat ook schadelijk zijn voor een cliënt. Een open cultuur waarin afwijkingen veilig besproken worden is daarom belangrijk.”

Aansluiting
“In interviews met begeleiders merkten we dat ze afwijken van de richtlijn vaak negatief beoordeelden, terwijl dat soms de beste optie is”, verduidelijkt ze. “Het is dus een taak van de organisatie ervoor te zorgen dat afwijkingen altijd worden besproken, als verantwoording en toets achteraf.” Ze pleit daarbij voor goede aansluiting van richtlijn en protocol op wat er werkelijk op de werkvloer gebeurt. “Geef de praktijk een stem bij het opstellen van de richtlijn en zorg dat zij zich ‘eigenaar’ van de richtlijn voelen.”

Vindbaarheid
Bijkomende problemen bleken de vindbaarheid van de richtlijnen en de hoeveelheid richtlijnen. Begeleiders konden richtlijnen vaak niet vinden op intranet, omdat ze de juiste zoektermen niet konden bedenken en soms bestond er een overdaad aan richtlijnen. “Een wildgroei aan richtlijnen kan weerstand oproepen, terwijl een uitgekiende beperkte set goed geïmplementeerde richtlijnen meer kans maakt op verantwoord gebruik.”

Onderzoek
Voor het onderzoek is in de wetenschappelijke literatuur en op websites gezocht naar openbaar toegankelijke richtlijnen en protocollen voor begeleiders in de gehandicaptenzorg. Daarna zijn ruim honderd vragenlijsten afgenomen bij kwaliteitsfunctionarissen, zijn 43 begeleiders, kwaliteitsfunctionarissen en leidinggevenden geïnterviewd en is er een expertmeeting georganiseerd.

Samenwerkingspartners
- Inspectie voor de Gezondheidszorg
- Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland