Oprichter en oud Nivel-directeur Jouke van der Zee overleden

Dit weekend bereikte ons het verdrietige bericht dat oud Nivel-directeur Jouke van der Zee (1947 - 2025) is overleden. Jouke heeft zijn hele werkzame leven bij het Nivel – het Nederlands Instituut voor Onderzoek van de Gezondheidszorg (en zijn rechtsvoorganger het NHI – Nederlands Huisartsen Instituut) gewerkt, van 1972 tot 2009. Hij heeft het Nivel in 1985 opgericht en geleid, samen met zijn echtgenote Jozien Bensing. Als bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Maastricht heeft hij veel promoties van (ex-)Nivel-medewerkers begeleid.

Jouke was een bijzondere collega en leidinggevende. Hij inspireerde de mensen met wie hij werkte met scherpe inzichten, kritische vragen en veel humor. Hij had oog voor alle medewerkers.

Hij stond aan de basis van het onderzoek naar de arbeidsmarkt voor huisartsen. De eerste stap in onderzoek indachtig (‘Hoe zit het eigenlijk?’) zette hij een registratiesysteem op waarin longitudinale gegevens werden bijgehouden van alle huisartsen en hun praktijken. Dat was de basis voor studies over menskracht in de gezondheidszorg. Een onderzoeksprogramma dat nog steeds bestaat bij het Nivel.

Zijn overtuiging dat goede gegevens de basis zijn voor onderzoek heeft geleid tot omvangrijke nationale studies naar ziekten en verrichtingen in de huisartspraktijk. Die twee nationale studies systematiseerden de gegevensverzameling over en van huisartspraktijken enerzijds en de gezondheid en gezondheidsopvattingen van de Nederlandse bevolking anderzijds. Dit onderzoek heeft uiteindelijk geleid tot wat nu de Nivel Zorgregistraties Eerste Lijn zijn.

Jouke startte het internationaal onderzoek van het Nivel in het begin van de jaren 80 met ‘Het gras aan gene zijde’, een vergelijking van de Nederlandse en Belgische gezondheidszorg. Dat heeft de weg gebaand voor de vele internationale projecten die sindsdien door het Nivel worden uitgevoerd. Hij was ervan overtuigd dat internationaal onderzoek ook internationale instituties vereist. Hij was een van de oprichters van de European Public Health Association en altijd actief op het jaarlijkse internationale congres.

Jouke kwam werken bij het Nederlands Huisartsen Instituut toen dat de overgang maakte van wetenschappelijk bureau van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) naar een onafhankelijk instituut. Onafhankelijkheid in een omgeving met veel partijen met ieder hun eigen belangen kreeg vorm in de statutaire plicht om alle onderzoek openbaar te publiceren.

Integriteit karakteriseerde zijn manier van onderzoek doen. De wetenschappelijke kwaliteit van het onderzoek op het Nivel werd en wordt getoetst in de vergadering van onderzoekers waarin alle onderzoeksvoorstellen en producten (verplicht) worden voorgelegd aan collega’s. De onderzoekersvergadering is van het begin af aan in stand gehouden en bestaat en functioneert nog steeds. Het lukt vaak om zo iets op te zetten als een instituut nog klein is. Dat het lukte deze interne ‘peer review’ in stand te houden bij groei, is te danken aan bewust en doelgericht beleid van Jouke.

Het Nivel is dankbaar voor wat Jouke van der Zee voor het instituut heeft gedaan. De medewerkers en ex-medewerkers die met hem hebben gewerkt staan in deze dagen stil bij hun warme herinneringen aan Jouke als persoon.