Programmaleider Evaluatie van Wet- en Regelgeving in de Zorg; hoogleraar 'Sociaalwetenschappelijke effecten wet- en regelgeving in de zorg', Tranzo, Tilburg University
Publicatie
Publicatie datum
Algemene factoren die de uitoefening van zelfbeschikking beïnvloeden.
Hendriks, A., Widdershoven, G., Friele, R., Legemaate, J. Algemene factoren die de uitoefening van zelfbeschikking beïnvloeden. In: A.C. Hendriks; R.D. Friele; J. Legemaate; G.A.M. Widdershoven. Thematische wetsevaluatie zelfbeschikking in de zorg. Den Haag, ZonMw, 2013. p. 131-170.
Download de PDF
Uit eerdere deelstudies, beschreven in eerdere hoofdstukken, komen enkele gemeenschappelijke thema’s en algemene factoren naar voren die de realisatie van zelfbeschikking in belangrijke mate beïnvloeden. Dit betreft
(1) de competenties die patiënten nodig hebben om zelfbeschikking te kunnen uitoefenen;
(2) de relatie tussen zelfbeschikking en de belangen van derden;
(3) de rol van naasten en vertegenwoordigers bij het vormgeven aan zelfbeschikking;
(4) de aan- of afwezigheid van vertrouwen in de zorg(aanbieder) bij gebruikmaking van zelfbeschikking en
(5) de effecten van de professionele standaard en protocollering van zorg op zelfbeschikking.
Deze factoren betreffen de via wetgeving en flankerend beleid geschapen randvoorwaarden voor zelfbeschikking. Zelfbeschikking veronderstelt competenties, die kunnen worden versterkt door steun van anderen, in het bijzonder van naasten en vertegenwoordigers. Wetten kunnen daarnaast bescherming bieden tegen misbruik van gebrekkige competenties. Zelfbeschikking veronderstelt ook vertrouwen in de hulpverlener en de garantie van goede zorg volgens professionele standaarden. Tegelijkertijd zorgen deze thema’s ook voor spanningen. Anderen, bijvoorbeeld een dominante ouder of kind, kunnen (de competenties voor) zelfbeschikking bedreigen. Competenties kunnen (te) strikte eisen stellen, zodat zelfbeschikking in de praktijk illusoir dreigt te worden of hieraan anderzijds gemakkelijk kan worden voorbij gegaan. Derden hebben eigen belangen, die soms moeten worden afgewogen tegen de belangen en de zelfbeschikking van de patiënt. Wetgeving en flankerend beleid gericht op versterking van vertrouwen in de hulpverlener kunnen door juridisering een averechts effect hebben. Voor hulpverleners geldende standaarden kunnen tot slot de ruimte voor individuele zelfbeschikking verkleinen.
In dit hoofdstuk gaan we nader in op deze randvoorwaarden en de daarmee samenhangende spanningen wat betreft zelfbeschikking door patiënten, ter verbreding en verdieping van de bevindingen in de afzonderlijke deelstudies.
(1) de competenties die patiënten nodig hebben om zelfbeschikking te kunnen uitoefenen;
(2) de relatie tussen zelfbeschikking en de belangen van derden;
(3) de rol van naasten en vertegenwoordigers bij het vormgeven aan zelfbeschikking;
(4) de aan- of afwezigheid van vertrouwen in de zorg(aanbieder) bij gebruikmaking van zelfbeschikking en
(5) de effecten van de professionele standaard en protocollering van zorg op zelfbeschikking.
Deze factoren betreffen de via wetgeving en flankerend beleid geschapen randvoorwaarden voor zelfbeschikking. Zelfbeschikking veronderstelt competenties, die kunnen worden versterkt door steun van anderen, in het bijzonder van naasten en vertegenwoordigers. Wetten kunnen daarnaast bescherming bieden tegen misbruik van gebrekkige competenties. Zelfbeschikking veronderstelt ook vertrouwen in de hulpverlener en de garantie van goede zorg volgens professionele standaarden. Tegelijkertijd zorgen deze thema’s ook voor spanningen. Anderen, bijvoorbeeld een dominante ouder of kind, kunnen (de competenties voor) zelfbeschikking bedreigen. Competenties kunnen (te) strikte eisen stellen, zodat zelfbeschikking in de praktijk illusoir dreigt te worden of hieraan anderzijds gemakkelijk kan worden voorbij gegaan. Derden hebben eigen belangen, die soms moeten worden afgewogen tegen de belangen en de zelfbeschikking van de patiënt. Wetgeving en flankerend beleid gericht op versterking van vertrouwen in de hulpverlener kunnen door juridisering een averechts effect hebben. Voor hulpverleners geldende standaarden kunnen tot slot de ruimte voor individuele zelfbeschikking verkleinen.
In dit hoofdstuk gaan we nader in op deze randvoorwaarden en de daarmee samenhangende spanningen wat betreft zelfbeschikking door patiënten, ter verbreding en verdieping van de bevindingen in de afzonderlijke deelstudies.