Knelpunten in de verloskundige zorgverlening: een 'quick scan' onder

Volgens De Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV) dreigt het unieke Nederlandse systeem van verloskundige zorgverlening en kraamzorg in de eerste lijn te verdwijnen door een tekort aan verloskundigen. Steeds meer verloskundige praktijken moeten sluiten door het ontbreken van adequate waarneming of vervanging. Daarnaast is de werkdruk toegenomen, zowel in de patiëntenzorg, als in de administratieve en organisatorische kanten van de praktijkvoering, waardoor een groot aantal verloskundigen vroegtijdig uitvalt.
De KNOV heeft er bij het Ministerie van VWS op aangedrongen snel maatregelen te nemen om de eerstelijnsverloskunde te behouden en het beroep van verloskundige aantrekkelijk te laten blijven. Op verzoek van het Ministerie heeft het Nivel deze problematiek nader onderzocht. De situatie blijkt inderdaad problematisch.

Samenhangende problemen
Verloskundigen ervaren vooral knelpunten op het persoonlijke vlak. Dit geven 72% van de vrijgevestigde verloskundigen, 62% van de wisselend waarnemers en 56% van de pas-afgestudeerden aan die in het kader van dit onderzoek geïnterviewd zijn. Daarnaast ervaart men veel knelpunten op het personele vlak (70% van de vrijgevestigde verloskundigen) en op het financiële vlak (74% van de pas afgestudeerden). Maar ook vrijgevestigde verloskundigen en wisselend waarnemers ervaren veel financiële knelpunten. Ten slotte ervaart ruim de helft van de vrijgevestigde verloskundigen en de wisselend waarnemers problemen op uitvoerend niveau.
De problemen op het persoonlijke vlak komen er meestal op neer dat men onvoldoende een balans weet te vinden tussen werk en privé-leven. Dit wordt vooral veroorzaakt door veranderingen in de privé situatie, bijvoorbeeld doordat men kinderen krijgt. Verder wordt het werk op hogere leeftijd vaak te zwaar, Het gevolg van deze problemen is nogal eens, dat men meer uren werkt dan men eigenlijk wil. Daarnaast zijn veel verloskundigen van mening dat zij onvoldoende toekomen aan deskundigheidsbevordering en kwaliteitsbeleid. Tien procent van hen denkt erover het werk tijdelijk of definitief neer te leggen. Pas afgestudeerde verloskundigen hebben daarbij vaak het probleem dat het door financiële verplichtingen niet mogelijk is minder te gaan werken.
Men zoekt verschillende oplossingen: vrijgevestigde verloskundigen zoeken nogal eens een waarnemer of vervanger, stellen een praktijkassistente aan of regelen waarneming uit een andere praktijk. Degenen die erin zijn geslaagd een extra maat aan te trekken, zijn tevreden met deze oplossing. Wisselend waarnemers noemen als oplossingen vooral vermindering van werktijd en het zoeken van waarneming in een andere praktijk. In de praktijk blijkt dat echter vaak niet tot verbetering leiden. De pas afgestudeerden hebben vaak nog geen oplossing of zoeken oplossingen zoals die van wisselend waarnemers. Een deel van pas afgestudeerden zoekt een oplossing in de situatie thuis, waarbij bijvoorbeeld de partner in deeltijd gaat werken. In het algemeen is men van mening dat het opleiden van meer verloskundigen tot een verbetering van de situatie leidt. Een suggestie die ook wel gedaan wordt, is pas afgestudeerden te verplichten eerst als waarnemer te werken, de regelgeving rond waarnemingen aan te passen en de regeling van de diensten te veranderen, bijvoorbeeld door de 24uurs diensten te vervangen door 8uurs diensten. De problematiek leidt ertoe dat veel verloskundigen meer uren werken dan zij zouden willen.
Op het personele vlak is het grootste probleem dat men geen (geschikte) waarnemer kan vinden. Dit probleem speelt vooral in verstedelijkte gebieden. Het is vaak ook moeilijk om een opvolger of extra lid van de maatschap te vinden. Een bijkomend probleem is dat volgens de vrijgevestigde verloskundigen waarnemers vaak erg hoge eisen aan salaris en werktijden stellen.
Ook de problemen op personeel gebied hebben tot gevolg dat er nogal wat beroepsbeoefenaars meer werken dan ze willen en niet toekomen aan deskundigheidsbevordering en kwaliteitsbeleid. Het gevolg is ook dat één op de zes verloskundigen weleens cliënten weigert, en dat 10% van de verloskundigen overweegt tijdelijk of definitief te stoppen met het werk.
Ook op het financiële vlak loopt het niet allemaal even gunstig. Veel verloskundigen, vooral veel pas afgestudeerden, ervaren als knelpunten te lage praktijkinkomsten en onvoldoende honorering. Bij de vrijgevestigde verloskundigen zijn dit vooral knelpunten voor degenen die in een solopraktijk of in een groeps- praktijk (meer dan twee verloskundigen) werken. De meeste verloskundigen zijn van mening dat de financiële problematiek wordt veroorzaakt doordat de norm- praktijk te hoog en het standaardtarief te laag is. Hierbij is ook van belang dat zaken als administratie, automatisering en vergaderen, evenals de stijgende kosten voor de praktijkvoering (bijvoorbeeld werkruimte, verzekeringen) niet in het tarief verwerkt zijn.
Ook hier weer is het belangrijkste gevolg dat men meer uren werkt dan men wil. De wisselend waarnemers zijn van mening dat een collectieve verzekering en het creëren van meer opleidingsplaatsen tot een verbetering kan leiden.
Op het uitvoerende vlak ten slotte, vormt vooral de onvoldoende ondersteuning door de kraamzorg een knelpunt. Er zijn te weinig kraamverzorgenden beschikbaar, ze hebben te weinig uren of zijn onvoldoende gekwalificeerd of ervaren. Vooral in (zeer) verstedelijkte gebieden is dit een probleem. Volgens de verloskundigen moeten er meer kraamverzorgenden worden opgeleid, dient de organisatie van de kraamzorg te worden verbeterd en moeten de aanbieders van kraamzorg een kleiner werkgebied hebben. Ook parkeerproblemen worden nogal eens genoemd als knelpunt bij het werk. Men suggereert dat er een parkeerontheffing moet komen voor verloskundigen.
Wisselend waarnemers ervaren bovendien nogal eens een probleem met de huisvesting.

Vicieuze cirkel
De knelpunten en hun oorzaken en consequenties op de verschillende onderzochte gebieden, overlappen elkaar en hangen met elkaar samen, waardoor verloskundi- gen in een vicieuze cirkel terecht kunnen komen. Niet alleen het aantal cliënten neemt immers toe, maar ook het extra werk dan niet gehonoreerd wordt. Het aantrekken van een waarnemer of extra maat is vaak financieel niet haalbaar. En als het wel financieel mogelijk is, zijn deze moeilijk te vinden. Bovendien heeft het tekort aan (deskundige) kraamzorg ertoe geleid dat verloskundigen allerlei extra zorgtaken krijgen die niet tot hun eigenlijke werk behoren.
De samenhang van de problemen maakt dat de verloskundigen moeilijk zelf oplossingen kunnen vinden.
Het beeld dat in dit onderzoek verkregen is kan door de gebruikte techniek iets te pessimistisch zijn (het ging immers om een inventarisatie van de problemen), toch is het duidelijk dat er ‘iets' moet gebeuren.
De onderzoekers raden aan een vervolgonderzoek op te zetten om beter inzicht te krijgen in de samenhang van de praktijkomvang en de werklast. Zo'n onderzoek kan de basis leveren voor gefundeerde beslissingen over zaken als een aanpassing van de normpraktijk en de wijziging van het normtarief en voor het opzetten van een gedegen beroepskrachtenplanning.