Nieuw boek over kwalitatief onderzoek biedt praktische stappen voor het analyseren van gegevens

Met de nieuwe druk van hun boek ‘Analyseren in kwalitatief onderzoek: denken en doen’ bieden Nivel-onderzoeker Hennie Boeije en haar Nijmeegse collega Inge Bleijenbergh een heldere inleiding op kwalitatieve onderzoeksmethoden in de sociale wetenschappen. Bovendien wordt de lezer online bediend met extra hulpmiddelen voor het doen van onderzoek en met voorbeelden, filmpjes, antwoorden op vragen uit het boek en veel handige informatie. Dit is de vierde, grondig herziene druk van het boek, dat wordt uitgegeven door Boom Uitgevers Amsterdam.

Kwalitatieve onderzoeksmethoden worden in toenemende mate gebruikt in diverse velden van onderzoek. Bij de fase van ‘analyseren’ in kwalitatief onderzoek zijn verschillende stromingen en benaderingen te onderscheiden. Belangrijk is het kiezen van het vertrekpunt van de analyse; dit kan een set gegevens zijn die onderzoekers in hun studie verzamelen, of een bestaande theorie. De beide keuzes zijn in het boek uitgewerkt als respectievelijk de ‘slangbenadering’ en de ‘liaanbenadering’ van analyseren in kwalitatief onderzoek.

Belang kwalitatief onderzoek om leefwerelden te begrijpen

De auteurs leggen allereerst uit dat het toepassen van kwalitatieve methoden van belang is om te begrijpen hoe de leefwereld van mensen met een verschillend perspectief eruit kan zien. Onderzoekers kunnen verschillende redenen hebben om de zienswijze van mensen te willen achterhalen, zoals het streven kennis op te doen over onderwerpen waar nog weinig over bekend is, het oplossen van tegenstrijdige uitkomsten uit eerder onderzoek, het doorgronden van complexe onderwerpen en het bestuderen van situaties waarbij andere methoden moeilijk bruikbaar zijn. In participatief onderzoek, onderzoek waarin de onderzoekers samen met de mensen die het aangaat veranderingen doorvoeren, wordt dan ook voornamelijk kwalitatief onderzoek gebruikt.

Er is veel berichtgeving over mensen die zich niet gehoord voelen en het vertrouwen verliezen in organisaties. Kwalitatieve methoden zijn er juist voor bedoeld om te luisteren naar het verhaal van mensen en hun zienswijze en gedrag daardoor beter te snappen.

De ‘slangbenadering’ en de ‘liaanbenadering’: van bovenaf of van onderop

In kwalitatief onderzoek wordt grote waarde toegekend aan de gegevens van onderzoek. Hoe die gegevens precies worden gebruikt in het onderzoek, hangt af van de gekozen benadering. Bij de ‘slangbenadering’, die in eerdere drukken centraal stond, wordt vanuit de gegevens gewerkt. De analyse is gericht op het vinden van relevante thema’s (het zogenaamde coderen), het benoemen en interpreteren van deze thema’s en tot slot het verbinden van deze thema’s, met elkaar en met de bestaande literatuur. Nieuw in deze druk is de nadere uitwerking van de ‘liaanbenadering’ van gegevensonderzoek, die een meer deductieve aanpak voorstaat. Hierbij start het onderzoek met het kiezen van een theorie en worden de gegevens gebruikt om na te gaan of de verschillende begrippen van de theorie passen en juist zijn gedefinieerd.

Geboden stappenplannen voor de analyse bieden onderzoekers ondersteuning

Onderzoekers vinden het analyseren en interpreteren van de onderzoeksgegevens over het algemeen lastig. Daarom bevat het boek stappenmodellen voor de analyse volgens beide benaderingen. Analyse van gegevens is weliswaar te beschouwen als een aparte stap in het onderzoek, maar is natuurlijk wel ingebed in het gehele onderzoeksproces. Dit proces bestaat uit het formuleren van de onderzoeksvragen, het bedenken van een geschikte aanpak, het verzamelen van gegevens, het verwerken daarvan en het verspreiden van de uitkomsten. In kwalitatief onderzoek wisselen de fases van gegevensverzameling en gegevensanalyse elkaar af, wat leidt tot steeds nieuwere inzichten. Naast het onderdeel analyseren komen de andere onderdelen van onderzoek natuurlijk ook aan bod.

Online materiaal en voorbeelden

Bij het boek hoort een uitgebreide website met ondersteunend materiaal. Bij een aantal lastige onderwerpen, zoals het formuleren van goede onderzoeksvragen, zijn video’s gemaakt. Ook worden voorbeelden gegeven van zowel de ‘slangbenadering’ als de ‘liaanbenadering’ van het analyseren van gegevens. Online vinden lezers daarnaast tools en checklijsten voor bijvoorbeeld het controleren van de kwaliteit en de rapportage van kwalitatief onderzoek. Online zijn daarnaast links te vinden naar andere handige websites, antwoorden op veelgestelde vragen. In het boek zelf staan opgaven en vragen, die online kunnen worden beantwoord waarna een uitleg verschijnt.

Het boek kan worden besteld en docentexemplaren kunnen worden aangevraagd via boomhogeronderwijs.nl.