Wisselende aandacht voor samen beslissen in medische opleidingen

Er wordt in uiteenlopende mate aandacht besteed aan ‘samen beslissen’ in onderwijs, het proces dat zorgverlener en patiënt samen doorlopen in het behandeltraject. Dit geldt zowel voor initiële opleidingen als voor nascholingen en zowel voor artsen en medisch specialisten als voor verpleegkundigen (mbo/hbo) en verpleegkundig specialisten. Voor elke scholing of opleiding geldt wel dat het cruciaal is om draagvlak te hebben uit de praktijk voor het proces van samen beslissen, wil deze succesvol zijn. Dit blijkt  uit onderzoek van het Nivel en onderzoeksbureau Regioplan.

Vaker samen beslissen met de patiënt over diens behandeling is een van de beleidspijlers van de overheid voor de zorg van nu en van de toekomst. Scholing en onderwijs spelen een grote rol in het bekwamer maken van zorgprofessionals (in spe) in het proces van samen beslissen. Maar welke scholingsmogelijkheden, initieel en post-initieel, zijn er op dit gebied? Waar worden die mogelijkheden aangeboden en op welk niveau? Wanneer zijn ze het meest succesvol? In een inventariserende studie brachten Regioplan en Nivel dit in kaart.

Wisselend expliciete aandacht voor samen beslissen in opleidingsplannen

Uit onze documentenanalyse van 78 opleidingsplannen van initieel medisch onderwijs (mbo/hbo/wo) kwam naar voren dat de mate waarin expliciet aandacht aan samen beslissen wordt besteed erg wisselt. Zo werd samen beslissen in 24% van de opleidingsplannen expliciet benoemd, in 38% meer algemeen omschreven en kwam samen beslissen in 38% onduidelijk of niet naar voren. In het post-initiële onderwijsaanbod bleek samen beslissen in sommige nascholingsmogelijkheden, trainingen en e-learnings terug te komen. Dit onderwijs wordt aangeboden op hbo-niveau, in onderwijs- en opleidingsregio’s (OORs), ziekenhuizen en leerhuizen. In hoeverre zich dit verhoudt tot het totale post-initiële onderwijsaanbod is onbekend.

Samen beslissen krijgt aandacht in de theorie én in de praktijk binnen opleidingen

Van 30 initiële medische opleidingen hebben we aan de hand van interviews met opleiders bekeken hoe samen beslissen in hun onderwijs was opgenomen. Er blijken drie typen onderwijs te worden ingezet:  theoretisch onderwijs; praktijk- en werkplekleren, waarbij ‘samen beslissen’ wordt voorgedaan door rolmodellen op de werkvloer; en hybride onderwijs, waarbij een koppeling tussen praktijk en theorie wordt gemaakt. Wat betreft onderwijsmiddelen wordt gebruikgemaakt van onder andere e-learnings en het oefenen van samen beslissen in gespreksvoering met (simulatie)patiënten.

Draagvlak in de praktijk essentieel voor succesvol onderwijs in samen beslissen

Uit interviews met betrokkenen bij 11 geselecteerde ‘good practices’ en met experts op het gebied van samen beslissen, komt een aantal randvoorwaarden en succesfactoren naar voren voor het behandelen van samen beslissen in scholing en opleiding. Essentieel is dat er draagvlak voor samen beslissen is in de praktijk, zodat aangeleerde vaardigheden en aangeleerde attitude niet verloren gaan. Zo is het van belang dat opleiders die als rolmodel fungeren naar medici (in opleiding) uitdragen dat samen beslissen belangrijk en waardevol is. Knelpunten daarin zijn wanneer opleiders of andere rolmodellen in de praktijk ‘onbewust onbekwaam’ zijn ten aanzien van samen beslissen of weerstand ervaren om aan samen beslissen te doen (door tijdgebrek bijvoorbeeld).

Over het onderzoek

De inventarisatie van het scholings- en onderwijsaanbod in samen beslissen verliep gefaseerd en verdiepend. Het onderzoek bestond uit een brede documentenanalyse van opleidingsplannen en post-initieel onderwijsaanbod (fase 1) waarna er een blik werd geworpen op een selectie aan opleidingen en scholingen (fase 2) en op een aantal good practices (fase 3). Het onderzoek vond plaats in het kader van het Programma Uitkomstgerichte Zorg, deelproject Scholing & Opleiding. Het werd uitgevoerd in opdracht van V&VN in samenwerking met NFU, FMS en Patiëntenfederatie Nederland.