Bekostiging van domeinoverstijgende samenwerking in de zorgverlening is nog vaak lastig

De Nederlandse gezondheidszorg staat onder druk. Samenwerking tussen verschillende zorgdomeinen biedt een kans om zorg voor de patiënt te voorkomen, vervangen of verplaatsen (als dat passend is). Het bekostigen van zo’n samenwerking blijkt lastig te zijn binnen de huidige wettelijke kaders. Deze bemoeilijken bijvoorbeeld het overhevelen van zorg voor patiënten tussen domeinen. Desondanks vinden samenwerkende partijen elkaar door praktische oplossingen te bedenken. Dit blijkt uit onderzoek van het Nivel in het kader van ‘Juiste Zorg Op de Juiste Plek’ (JZOJP), dat is samengebracht in een kennissynthese over het huidige bekostigingssysteem en de alternatieve manieren van bekostiging die samenwerkende partijen in de zorg ondernemen.

De beweging Juiste Zorg op de Juiste Plek spant zich op verschillende manier in om de zorg toekomstbestendig te maken: het voorkomen van (duurdere) zorg, het verplaatsen van zorg door deze rondom mensen te organiseren en het vervangen van zorg door de inzet van ‘slimme zorg’ en e-health. Er wordt daarbij veel verwacht van regionale samenwerking tussen zorgaanbieders over domeinen heen, bijvoorbeeld tussen huisartspraktijken, verpleeghuizen en gemeentes.

Huidige bekostigingssysteem van zorg niet ingesteld op domeinoverstijgende zorgverlening

Het probleem is dat de huidige systeem van bekostigen van zorg - de wijze waarop zorgverleners betaald worden voor hun diensten - vaak niet aansluit bij de behoefte aan meer samenwerking tussen zorgdomeinen in de regio. Het huidige systeem gaat namelijk uit van het bekostigen van een zorghandeling verricht door één zorgverlener voor één cliënt, binnen één domein. Activiteiten die te maken hebben met samenwerken, denk aan domeinoverstijgend overleg of cliëntvolgend werken, zijn dan vaak moeilijk te bekostigen.

Alternatieve bekostigingsmodellen passen veelal niet in het huidige stelsel

In de literatuur zijn veel voorbeelden te vinden van modellen die meer geschikt zijn om samenwerking te bekostigen. Denk bijvoorbeeld aan een model waarbij zorgverleners binnen een afgegeven budget zelf kunnen bepalen hoe ze de zorg vormgeven. Of aan het geven van een vergoeding voor een heel zorgtraject passend bij een bepaalde aandoening. Deze alternatieven maken samenwerking gemakkelijker, maar zijn niet eenvoudig in te voeren. Ze passen immers niet in de huidige bekostigingssystematiek. Wel zien we dat beleidsmakers bezig zijn met het vinden van oplossingen voor het bekostigen van samenwerkingsverbanden, maar deze hebben nog vaak een wat ad-hoc karakter.

Zorgverleners zelf vinden praktische oplossingen voor bekostigingsproblemen

Binnen de huidige kaders vinden samenwerkende zorgverleners nu al vaak praktische oplossingen om samenwerken tussen domeinen te kunnen bekostigen. Er zijn bijvoorbeeld samenwerkingsverbanden waarbij één organisatie optreedt als kassier en de financiën voor het hele netwerk regelt. Ook zijn er samenwerkingsverbanden die werken aan het opbouwen van een vertrouwensband met financiers, om zo structurele bekostiging te realiseren. Zij maken een business case of een sociale-rendementsberekening om aan financiers het kostenvoordeel van domeinoverstijgend samenwerken aan te tonen. Er is dus al veel mogelijk, maar het slagen van deze initiatieven is nu nog wel vaak afhankelijk van de lokale verhoudingen.

Over het onderzoek

We hebben verschillende onderzoeksmethoden toegepast. Ten eerste hebben we interviews gehouden met mensen die betrokken zijn bij domeinoverstijgende samenwerking. Daarnaast hebben we een scan gemaakt van de wetenschappelijke- en grijze literatuur (zoals rapporten van bestuursorganen) over bekostigingsmodellen. Tot slot hebben we een aantal mensen met expertise op het gebied van bekostiging van domeinoverstijgende samenwerking geraadpleegd om te reflecteren op onze voorlopige resultaten. Met die elementen hebben we een kennissynthese samengesteld, met daarin een aantal praktische handvatten voor partijen die aan de slag gaan met domeinoverstijgende samenwerking in de zorg voor patiënten en tegen bekostigingsproblemen aanlopen.