Literatuurstudie wijst uit: in Europa weinig bekend over betalingen aan artsen door medische-hulpmiddelenindustrie

Binnen het veld van de medische hulpmiddelen verschijnen er de afgelopen jaren regelmatig (media)berichten over - ongewenste - financiële relaties tussen zorgprofessionals en de industrie. Een breder en wetenschappelijk inzicht in het bestaan van deze financiële relaties op dit gebied ontbreekt in Nederland en Europa. Studies uit de Verenigde Staten hebben wel betalingen van de hulpmiddelenindustrie aan artsen in kaart gebracht. Dit blijkt uit literatuuronderzoek van het Nivel in opdracht van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd.

In tegenstelling tot het veld van de geneesmiddelen is nog weinig bekend over de financiële relaties tussen artsen en de industrie in de medische-hulpmiddelensector. Deze financiële relaties kunnen erop gericht zijn zorgprofessionals te beïnvloeden bij de keuze voor en het gebruik van een hulpmiddel. Dit wordt ook wel gunstbetoon genoemd en hier bestaan wettelijke regels voor. De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd heeft het Nivel gevraagd een verkennend literatuur onderzoek uit te voeren naar gunstbetoon in de medische hulpmiddelen sector.

Medische-hulpmiddelenindustrie betaalt meer dan de farmaceutische industrie

Fabrikanten van medische hulpmiddelen betalen in de Verenigde Staten veel geld aan individuele artsen. Volgens enkele studies overstijgen de totale betalingen aan artsen door de hulpmiddelenindustrie zelfs die van de farmaceutische industrie. Wat opvalt zijn de hoge betalingen van de hulpmiddelen industrie in de vorm van royalty's, licenties en eigendoms- en investeringsbelangen.

Betalingen aan artsen ongelijk verdeeld

Uit de Amerikaanse studies blijkt dat daar sommige specialismen vele en hoge betalingen ontvangen vanuit de hulpmiddelenindustrie, terwijl andere – vaak niet-chirurgische – specialismen veel minder en lagere betalingen ontvangen. Er is ook grote ongelijkheid binnen de specialismen. Een kleine groep ontvangt de bulk van het geld. Een groot deel ontvangt daarentegen geen of slechts geringe betalingen.

Beperkt inzicht in de gevolgen voor de zorg van betalingen door industrie

Uit enkele Amerikaanse studies blijkt dat zowel het gebruik als de keuze voor een hulpmiddel van een bepaalde fabrikant geassocieerd zijn met de financiële relatie tussen industrie en arts. Of dit gevolgen heeft voor de kwaliteit van zorg kon niet worden vastgesteld.

Naleving gedragscodes berust op zelfregulering

Zowel artsen als de industrie onderschrijven dat de band tussen de industrie en artsen belangrijk is, maar ook vatbaar voor risico’s op oneigenlijke beïnvloeding. Dit blijkt uit enkele gedragscodes en normatieve verklaringen van verenigingen van medische professies en de medische-hulpmiddelenindustrie. Op basis van de publicaties hierover kan worden gesteld dat de naleving van de codes hoofdzakelijk berust op zelfregulering, wat vrijblijvendheid in de hand kan werken. Opmerkelijk is dat betalingen in de vorm van royalty's, licenties en investeringsbelangen in de Nederlandse code niet expliciet of beperkt worden geadresseerd.

Gedegen register met financiële relaties in de hulpmiddelensector kan risicovolle situaties voorkomen

In de Verenigde Staten is het registreren van de financiële relaties tussen de hulpmiddelensector en artsen wettelijk verplicht. Dat register biedt gegevens voor wetenschappelijk onderzoek. Voor Nederland of op Europees niveau ontbreken deze gegevens. Een goed werkend register, waar betalingen verplicht moeten worden gemeld, draagt bij aan meer transparantie over de ontvangen betalingen en zo aan de borging van de wettelijke regels over gunstbetoon. Belangrijk is dan wel dat het register zo wordt ingericht dat er op eenvoudige wijze zinnige informatie aan kan worden ontleend.

Over het onderzoek

Het Nivel heeft een verkennend literatuuronderzoek uitgevoerd. Van de meer dan 2700 gevonden wetenschappelijke artikelen werden uiteindelijk 25 wetenschappelijke publicaties geanalyseerd. Ook werden vier niet-wetenschappelijke publicaties meegenomen in de analyse. Het onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd.