Verpleging en verzorging bij mensen met (risico op) obstipatie: een knelpuntenanalyse.

Verpleegkundige en verzorgende professionals hebben in hun werk vaak te maken met cliënten met (risico op) obstipatie. Het was echter onduidelijk of – en zo ja welke - knelpunten zij ervaren in hun handelen bij deze cliëntengroep en wat nodig is om de ervaren knelpunten aan te pakken. Moet er een landelijke richtlijn voor verpleegkundige en verzorgende professionals over obstipatie komen en/of zijn andere activiteiten nodig om de knelpunten aan te pakken? Om dit helder te krijgen voerden we een knelpuntenanalyse uit die bestond uit vier onderdelen: een verkenning van relevante onderzoeksliteratuur en van patiëntenfora, kwalitatieve interviews met zorgprofessionals en cliënten, een landelijk vragenlijstonderzoek en een online focusgroep onder verpleegkundige en verzorgende professionals.
Knelpunten en oplossingsrichtingen moesten sector overstijgend in kaart gebracht worden. Daarbij moest gerichte aandacht zijn voor de wijkverpleging, conform de afspraken vanuit het Hoofdlijnenakkoord Wijkverpleging 2019-2022.
In het vragenlijstonderzoek noemt ruim een vijfde van de ondervraagde verpleegkundige en verzorgende professionals dat in de praktijk vaak niet of te laat gesignaleerd wordt dat er bij een cliënt een risico op obstipatie is. Ook noemt bijna één op de vijf dat er tijdens de zorg te weinig aandacht is voor obstipatieklachten van cliënten. Daarnaast blijkt uit de literatuurverkenning, interviews en online focusgroep dat er vaak weinig zicht is op het ontlastingspatroon van cliënten, wat een knelpunt is zowel voor de preventie als voor de zorg voor cliënten met obstipatie. Dit knelpunt speelt vooral bij de professionals die werkzaam zijn in de wijkverpleging of intramurale ouderenzorg. Ook blijkt dat er door verschillende professionals verschillende adviezen worden gegeven aan cliënten. Dit wordt zowel door cliënten als professionals als knelpunt ervaren.
De meeste ondervraagde professionals in het vragenlijstonderzoek zien duidelijke samenwerkingsafspraken tussen verpleegkundige en verzorgende professionals en met artsen, evenals een landelijke richtlijn als oplossingsrichtingen om de eerdergenoemde knelpunten aan te pakken. Een richtlijn kan er voor zorgen dat verpleegkundige en verzorgende professionals in grote lijnen op een eenduidige wijze handelen, op basis van de beste kennis die beschikbaar is over de preventie en behandeling van obstipatieklachten. Daarbij noemen vooral de professionals en cliënten die deelnamen aan de interviews dat voorkeuren en ervaringen van cliënten ook een belangrijke rol spelen bij het voorkomen of behandelen van obstipatieklachten. Dit kan er toe leiden dat interventies worden ingezet die niet altijd bewezen effectief zijn, maar wel positief resultaat hebben bij een individuele cliënt. In dit kader is het belangrijk dat voor cliënten relevante informatie en keuzehulpen beschikbaar zijn, zodat zij op een juiste wijze samen kunnen beslissen met zorgprofessionals welke interventies voor hen geschikt zijn.
Vanuit de resultaten van de knelpuntenanalyse raden we praktiserende verpleegkundige en verzorgende professionals aan om duidelijke samenwerkingsafspraken te maken met artsen over de taken en verantwoordelijkheden bij de preventie van en zorg bij obstipatieklachten.
Voor beroepsvereniging V&VN adviseren we om een vervolgtraject in gang te zetten gericht op de ontwikkeling van een richtlijn voor verpleegkundige en verzorgende professionals over de preventie en behandeling van obstipatie. Daarbij raden we aan om te zorgen voor afstemming met relevante medische richtlijnen. Mogelijk kan voor een aanpalende module voor verpleegkundige en verzorgende professionals gekozen worden, in plaats van een geheel zelfstandige monodisciplinaire richtlijn over preventie van of zorg bij obstipatieklachten.
Een richtlijn kan voor meer eenduidigheid in adviezen over interventies richting cliënten zorgen. Een richtlijn leidt echter niet automatisch tot verbeteringen in het handelen. Daarvoor zijn ook aanvullende acties nodig, zoals scholing (al dan niet via elearning).
Deze knelpuntenanalyse geeft geen directe aanleiding om een aparte richtlijn voor professionals in de wijkverpleging te ontwikkelen, omdat de knelpunten van verpleegkundige en verzorgende professionals ten aanzien van preventie en zorg bij cliënten met obstipatieklachten in meerdere zorgsectoren spelen.