Programmaleider Verpleging, Verzorging en Ouderenzorg; bijzonder hoogleraar 'Verpleging en verzorging in de laatste levensfase', Vrije Universiteit / Amsterdam UMC
Publicatie
Publicatie datum
Projectrapportage: Witte vlekken analyse van kwaliteitsstandaarden voor verpleegkundigen en verzorgenden in Nederland.
Verkaik, R., Francke, A., Wagner, C., Oostveen, C.J. van, Vermeulen, H. Projectrapportage: Witte vlekken analyse van kwaliteitsstandaarden voor verpleegkundigen en verzorgenden in Nederland. Utrecht: NIVEL, 2016. 29 p.
Download de PDF
Waar zitten de lacunes, ofwel de witte vlekken, in kwaliteitsstandaarden voor verpleegkundigen en verzorgenden? Dat is de centrale vraag van dit project. Onder kwaliteitsstandaarden verstaan we in dit project landelijke mono- of multidisciplinaire richtlijnen, handreikingen, veldnormen, zorgstandaarden of zorgmodules, al dan niet op evidence based wijze ontwikkeld. Het project geeft bouwstenen aan beroepsorganisatie V&VN voor prioritering van nieuwe of te herziene kwaliteitsstandaarden voor verpleegkundigen en verzorgenden.
Aanbevelingen richting het Programmabureau Kwaliteitsstandaarden van V&VN betreffen: (1) het up-to-date houden van het in dit project gemaakte kwaliteitsstandaardenoverzicht, (2) het formuleren van een plan van aanpak voor de door stakeholders geadresseerde thema’s die zij missen in bestaande kwaliteitsstandaarden, en (3) het gebruik van het kwaliteitsstandaardenoverzicht om samen met stakeholders onderwerpen voor nieuwe of te herziene kwaliteitsstandaarden te kiezen.
<strong>Witte vlekken t.a.v. patiëntproblemen</strong>
Witte vlekken zijn ten eerste geïdentificeerd door gericht in relevante landelijke bestanden, waaronder de V&VN databank richtlijnen, te zoeken. De 156 geïdentificeerde landelijke kwaliteitsstandaarden voor verpleegkundigen en verzorgenden zijn naast de eerste versie van de Nationale Kernset Patiëntproblemen (versie 0.1) gehouden. Deze Kernset omvat patiëntproblemen waarvan verpleegkundigen en verzorgenden zelf hebben aangegeven dat ze daar vaak mee te maken hebben en waar ze vanuit hun zorg ook invloed op kunnen uitoefenen. Aan 17 van de in totaal 58 patiëntproblemen wordt in de bestaande kwaliteitsstandaarden nog geen aandacht besteed.
De 17 patiëntproblemen waaraan in bestaande landelijke kwaliteitsstandaarden nog geen aandacht wordt besteed zijn: problemen met zich wassen; problemen met zich kleden; problemen met veranderen en handhaven van lichaamshouding en transfer; problemen met converseren; problemen met het uitvoeren van dagelijkse routinehandelingen; problemen met zich verplaatsen per vervoermiddel; onvoldoende respect, warmte, tolerantie in de interactie tussen mensen; problemen met huishoudelijke taken; problemen met boodschappen doen; problemen met perceptie; problemen met temperament en persoonlijkheid; problemen met denken; problemen met basaal leren; problemen met woonruimte; financiële problemen; problemen met opleiding; problemen met recreatie en vrije tijd.
<strong>Witte vlekken t.a.v. het verpleegkundig proces</strong>
Tevens keken we op welke van de vijf fasen van het verpleegkundig proces landelijke kwaliteitsstandaarden betrekking hebben en waar er wat dat betreft nog witte vlekken zijn. Het verpleegkundig proces bestaat uit: (1) verzamelen van de gegevens bij de patiënt; (2) stellen van verpleegkundige diagnoses; (3) formuleren van de beoogde resultaten en vaststellen van de planning; (4) vaststellen en uitvoeren van de benodigde interventies; (5) evaluatie van de situatie van de patiënt en beoogde resultaten (Kersten e.a., 2015).
Relatief veel kwaliteitstandaarden sluiten aan bij de fase van stellen van verpleegkundige diagnoses en/of de fase van vaststellen en uitvoeren van de benodigde interventies. Fasen in het verpleegkundig proces die minder vaak aan bod komen in kwaliteitsstandaarden betreffen het formuleren van de beoogde resultaten, vaststellen van de planning en/of evaluatie van de situatie van de patiënt en beoogde resultaten.
Ook hebben we gekeken naar welke bestaande landelijke kwaliteitsstandaarden niet meer actueel zijn, dat wil zeggen ouder dan vijf jaar. Meer dan een derde van de 156 geïdentificeerde kwaliteitsstandaarden blijkt op korte termijn herzien te moeten worden. Deze betreffen zeer uiteenlopende problemen en specialismen (zie bijlage 1).
<strong>Raadpleging stakeholders</strong>
Stakeholders (waaronder vertegenwoordigers van alle afdelingen en platforms van V&VN) werden gevraagd bij welke patiëntproblemen en onderwerpen zij het meest behoefte hebben aan nieuwe of meer up-to-date kwaliteitsstandaarden. Daarvoor is een online survey en een bijeenkomst met stakeholders gehouden. Uit de online survey bleek dat van de patiëntproblemen, waar nu in kwaliteitsstandaarden nog geen aandacht voor was, de volgende vijf de meeste prioriteit kregen:
(1) problemen met het voeren van een gesprek; (2) onvoldoende respect, warmte, tolerantie in de interactie tussen mensen; (3) problemen met denken; (4) problemen met lerend vermogen; (5) problemen met het uitvoeren van dagelijkse routinehandelingen.
In een daaropvolgende bijeenkomst werd duidelijk, dat deze patiëntproblemen door stakeholders niet als onderwerpen voor aparte kwaliteitsstandaarden worden gezien, maar veel eerder als aspecten van de uitvoering van zorg, die ondergebracht kunnen worden bij overstijgende onderwerpen. Bijvoorbeeld in de vorm van apart toe te voegen modules aan bestaande kwaliteitsstandaarden.
Thema’s die daarnaast volgens stakeholders belangrijk zijn om in kwaliteitsstandaarden te adresseren zijn: (1) problemen met het begrijpen van voorlichting door verpleegkundigen en verzorgenden, (2) voldoende tijd, warmte en goede bejegening van patiënten, en (3) het ondersteunen van de zelfredzaamheid van patiënten en mantelzorgers.
<strong>Gebruikte methoden</strong>
De werkwijze binnen het project bestond uit vijf fasen: (1) inventarisatie van bestaande landelijke kwaliteitsstandaarden; (2) selectie en indeling van kwaliteitsstandaarden, identificatie van lacunes; (3) online survey onder stakeholders; (4) afsluitende bijeenkomst met stakeholders; (5) opleveren laatste versie van kwaliteitsstandaardenoverzicht (in Excel) en rapportage.
Aanbevelingen richting het Programmabureau Kwaliteitsstandaarden van V&VN betreffen: (1) het up-to-date houden van het in dit project gemaakte kwaliteitsstandaardenoverzicht, (2) het formuleren van een plan van aanpak voor de door stakeholders geadresseerde thema’s die zij missen in bestaande kwaliteitsstandaarden, en (3) het gebruik van het kwaliteitsstandaardenoverzicht om samen met stakeholders onderwerpen voor nieuwe of te herziene kwaliteitsstandaarden te kiezen.
<strong>Witte vlekken t.a.v. patiëntproblemen</strong>
Witte vlekken zijn ten eerste geïdentificeerd door gericht in relevante landelijke bestanden, waaronder de V&VN databank richtlijnen, te zoeken. De 156 geïdentificeerde landelijke kwaliteitsstandaarden voor verpleegkundigen en verzorgenden zijn naast de eerste versie van de Nationale Kernset Patiëntproblemen (versie 0.1) gehouden. Deze Kernset omvat patiëntproblemen waarvan verpleegkundigen en verzorgenden zelf hebben aangegeven dat ze daar vaak mee te maken hebben en waar ze vanuit hun zorg ook invloed op kunnen uitoefenen. Aan 17 van de in totaal 58 patiëntproblemen wordt in de bestaande kwaliteitsstandaarden nog geen aandacht besteed.
De 17 patiëntproblemen waaraan in bestaande landelijke kwaliteitsstandaarden nog geen aandacht wordt besteed zijn: problemen met zich wassen; problemen met zich kleden; problemen met veranderen en handhaven van lichaamshouding en transfer; problemen met converseren; problemen met het uitvoeren van dagelijkse routinehandelingen; problemen met zich verplaatsen per vervoermiddel; onvoldoende respect, warmte, tolerantie in de interactie tussen mensen; problemen met huishoudelijke taken; problemen met boodschappen doen; problemen met perceptie; problemen met temperament en persoonlijkheid; problemen met denken; problemen met basaal leren; problemen met woonruimte; financiële problemen; problemen met opleiding; problemen met recreatie en vrije tijd.
<strong>Witte vlekken t.a.v. het verpleegkundig proces</strong>
Tevens keken we op welke van de vijf fasen van het verpleegkundig proces landelijke kwaliteitsstandaarden betrekking hebben en waar er wat dat betreft nog witte vlekken zijn. Het verpleegkundig proces bestaat uit: (1) verzamelen van de gegevens bij de patiënt; (2) stellen van verpleegkundige diagnoses; (3) formuleren van de beoogde resultaten en vaststellen van de planning; (4) vaststellen en uitvoeren van de benodigde interventies; (5) evaluatie van de situatie van de patiënt en beoogde resultaten (Kersten e.a., 2015).
Relatief veel kwaliteitstandaarden sluiten aan bij de fase van stellen van verpleegkundige diagnoses en/of de fase van vaststellen en uitvoeren van de benodigde interventies. Fasen in het verpleegkundig proces die minder vaak aan bod komen in kwaliteitsstandaarden betreffen het formuleren van de beoogde resultaten, vaststellen van de planning en/of evaluatie van de situatie van de patiënt en beoogde resultaten.
Ook hebben we gekeken naar welke bestaande landelijke kwaliteitsstandaarden niet meer actueel zijn, dat wil zeggen ouder dan vijf jaar. Meer dan een derde van de 156 geïdentificeerde kwaliteitsstandaarden blijkt op korte termijn herzien te moeten worden. Deze betreffen zeer uiteenlopende problemen en specialismen (zie bijlage 1).
<strong>Raadpleging stakeholders</strong>
Stakeholders (waaronder vertegenwoordigers van alle afdelingen en platforms van V&VN) werden gevraagd bij welke patiëntproblemen en onderwerpen zij het meest behoefte hebben aan nieuwe of meer up-to-date kwaliteitsstandaarden. Daarvoor is een online survey en een bijeenkomst met stakeholders gehouden. Uit de online survey bleek dat van de patiëntproblemen, waar nu in kwaliteitsstandaarden nog geen aandacht voor was, de volgende vijf de meeste prioriteit kregen:
(1) problemen met het voeren van een gesprek; (2) onvoldoende respect, warmte, tolerantie in de interactie tussen mensen; (3) problemen met denken; (4) problemen met lerend vermogen; (5) problemen met het uitvoeren van dagelijkse routinehandelingen.
In een daaropvolgende bijeenkomst werd duidelijk, dat deze patiëntproblemen door stakeholders niet als onderwerpen voor aparte kwaliteitsstandaarden worden gezien, maar veel eerder als aspecten van de uitvoering van zorg, die ondergebracht kunnen worden bij overstijgende onderwerpen. Bijvoorbeeld in de vorm van apart toe te voegen modules aan bestaande kwaliteitsstandaarden.
Thema’s die daarnaast volgens stakeholders belangrijk zijn om in kwaliteitsstandaarden te adresseren zijn: (1) problemen met het begrijpen van voorlichting door verpleegkundigen en verzorgenden, (2) voldoende tijd, warmte en goede bejegening van patiënten, en (3) het ondersteunen van de zelfredzaamheid van patiënten en mantelzorgers.
<strong>Gebruikte methoden</strong>
De werkwijze binnen het project bestond uit vijf fasen: (1) inventarisatie van bestaande landelijke kwaliteitsstandaarden; (2) selectie en indeling van kwaliteitsstandaarden, identificatie van lacunes; (3) online survey onder stakeholders; (4) afsluitende bijeenkomst met stakeholders; (5) opleveren laatste versie van kwaliteitsstandaardenoverzicht (in Excel) en rapportage.
Gegevensverzameling
