Ongelijke toegang tot zorg voor chronisch zieken met beperkte gezondheidsvaardigheden verergerde tijdens de coronapandemie

Chronisch zieken met beperkte gezondheidsvaardigheden hadden tijdens het tweede jaar van de coronapandemie (voorjaar 2021 - voorjaar 2022) het vaakst te maken met afgezegde zorgafspraken, zo blijkt uit een Nivel-peiling in het voorjaar van 2022. Ook op het moment van peilen - net na de laatste lockdown in 2022 – bleek deze groep het langst te wachten op de uitgestelde zorgverlening. Dit is onwenselijk, aangezien juist deze groep patiënten meer ondersteuning nodig heeft om in tijden van crisis hun ziekte en behandeling goed te managen.

Het contact met één vaste zorgverlener is van groot belang voor patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden om zelfzorg en welzijn te bevorderen tijdens toekomstige crisissituaties. Daarnaast is het belangrijk om met (digitale) innovaties beter aan te sluiten bij de wensen en behoeften van deze groep, zeker omdat deze in de toekomst meer gebruikt gaan worden.

Veranderingen in de zorg tijdens de coronapandemie raakten vooral chronisch zieken met beperkte gezondheidsvaardigheden

In het voorjaar van 2022 gaf ruim één op de vijf chronisch zieken aan dat zij vanaf voorjaar 2021 - dus ten tijde van de laatste lockdowns - hadden ervaren dat de coronapandemie invloed had op het ontvangen van professionele zorg en ondersteuning. Bij de meesten van hen ging het om fysieke afspraken die omgezet werden naar telefonische (55%) of digitale (16%) afspraken of om afspraken die werden uitgesteld (33%). Bij ongeveer een kwart werden afspraken volledig afgezegd. Dit gebeurde vaker bij chronisch zieken met beperkte gezondheidsvaardigheden (38%) dan bij chronisch zieken met voldoende gezondheidsvaardigheden (23%).

Ook na de pandemie ervaren chronisch zieken met beperkte gezondheidsvaardigheden de meeste gevolgen van uitgestelde zorg

Uit diezelfde peiling in het voorjaar van 2022 – net na de laatste lockdown – kwam daarnaast naar voren dat chronisch zieken met beperkte gezondheidsvaardigheden ook op dat moment de meeste gevolgen ondervonden bij het ontvangen van uitgestelde zorg. Enkele cijfers:

• Mensen met voldoende gezondheidsvaardigheden gaven vaker aan (78%) dat zij op dat moment (dus in voorjaar 2022) de zorg konden krijgen die zij nodig hadden, dan mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden (67%).
• Mensen met voldoende gezondheidsvaardigheden gaven minder vaak aan gevolgen te ondervinden van zorg die was veranderd, verplaatst of stopgezet, dan mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden: één op de vijf chronisch zieken met voldoende gezondheidsvaardigheden (19%) had last van gevolgen als toenemende gezondheidsklachten, dit aandeel was twee keer zo groot (41%) onder chronisch zieken met beperkte gezondheidsvaardigheden.
• Van dit aandeel patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden bij wie de pandemie gevolgen had voor het ontvangen van zorg (41%, zie vorige punt), wachtte in het voorjaar van 2022 nog 16% op zorg. Dat aandeel was ruim twee keer zo klein bij chronisch zieken met voldoende gezondheidsvaardigheden (6%).

Aanbeveling: één vast contactpersoon tijdens crisissituaties

Chronisch zieken met beperkte gezondheidsvaardigheden zouden tijdens crisissituaties als de coronapandemie geholpen zijn met één vast contactpersoon. Idealiter is dit een zorgverlener die helpt om informatie te vertalen naar de individuele situatie en bovendien meedenkt over de manier waarop zij kunnen omgaan met hun ziekte en behandeling. De vaste contactpersoon kan ook ondersteuning bieden bij het gebruik van digitale (communicatie)middelen.

Het is ook belangrijk om patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden meer te gaan betrekken bij de ontwikkeling van digitale innovaties in de zorg, zodat ze aansluiten bij hun wensen in de behoeften. Zeker in de toekomst zullen deze namelijk meer gebruikt gaan worden

Femke van Schelven, PhD

Onderzoeker (postdoc) Zorg en Participatie bij Chronische Aandoeningen

Over het onderzoek

Mensen met een chronische ziekte uit het Nationaal Panel Chronisch zieken en Gehandicapten (NPCG) hebben een vragenlijst ingevuld over zorg tijdens de coronapandemie. De vragenlijst werd afgenomen in de periode april tot en met mei 2022, net na de laatste lockdown. Er deden 1286 mensen mee, waarvan 237 beperkte gezondheidsvaardigheden hadden. Het onderzoek is onderdeel van de Monitor Zorg en Participatie van het Nivel, gefinancierd door het ministerie van VWS en het ministerie van SZW.