Zelfmanagement vraagt continuïteit van ondersteuning, ook ten tijde van een crisis

Tijdens de COVID-19-pandemie werd de toegang tot de gezondheidszorg belemmerd. Hierdoor werd er een groter beroep gedaan op het zelfmanagement van mensen. Voor een deel van de mensen met een chronische aandoening, bijvoorbeeld diabetes, astma, COPD en hart- en vaatziekten, heeft dit geleid tot veranderingen. Zij waren genoodzaakt andere manieren te vinden om zelf zorg te dragen voor hun gezondheid en om te gaan met hun ziekte in het dagelijks leven. Deze veranderingen waren niet altijd positief. Vooral mensen met psychische problemen en mensen die veel stress ondervonden, waren extra kwetsbaar voor negatieve veranderingen. Dit blijkt uit onderzoek van het Nivel onder mensen uit het Nationaal Panel Chronisch zieken en Gehandicapten.

Het Nivel doet regelmatig onderzoek naar de ontwikkelingen in de zorg- en leefsituatie van mensen met een chronische ziekte of een beperking. Dit onderzoek richtte zich op veranderingen in zelfmanagement tijdens de COVID-19-pandemie. Ondersteuning van zelfmanagement kan ervoor zorgen dat de vraag naar gezondheidszorg vermindert en dat gezondheidsuitkomsten van mensen met een chronische aandoening verbeteren.

Bij een derde van de mensen met een chronisch ziekte veranderde het zelfmanagementgedrag tijdens pandemie

Bij een meerderheid van de ondervraagde mensen met een langdurige ziekte (71%) is het zelfmanagementgedrag tijdens de tweede coronagolf niet veranderd ten opzichte van vóór de gezondheidscrisis. Een derde ervaart wel een verandering in gedrag: bij 15% is het zelfmanagementgedrag verbeterd, bij 14% is het verslechterd. Sommigen gaven aan door het verplichte thuisblijven meer tijd en rust te hebben om gezond te leven en tijdig hun medicatie te nemen. Anderen hadden juist moeite om hun zelfmanagementroutines in stand te houden, met name door sociale isolatie en steeds veranderende maatregelen. Het lukte hen bijvoorbeeld niet goed om de symptomen van hun ziekte te monitoren, denk aan veranderingen in bloedsuikerwaarden of gewicht, of plotselinge kortademigheid.

Continuïteit van zorg cruciaal voor optimaal zelfmanagementgedrag

Voor mensen met een langdurige ziekte is het extra belangrijk dat de toegang tot de zorg en het contact met zorgverleners stabiel blijven. Maar juist tijdens een gezondheidscrisis als de COVID-19-pandemie stond de continuïteit van de zorg onder druk. Afspraken met zorgverleners werden afgezegd, uitgesteld of ze vonden digitaal plaats. Het onderzoek laat zien dat het belangrijk is dat in tijden van crisis meer nadruk moet worden gelegd op het vinden van alternatieve oplossingen om de continuïteit van zorg te kunnen blijven bieden.

De continuïteit van de zorg staat ook in de toekomst onder druk. Personeelstekorten, stijgende zorgkosten en de vergrijzing zorgen ervoor dat zorg in het gedrang kan komen. Zelfmanagement zal daarom een steeds grotere rol gaan spelen. Het is belangrijk dat mensen met een chronische ziekte daar voldoende in worden ondersteund.

Juliane Menting, PhD

Senior onderzoeker Zorg en Participatie bij Chronische Aandoeningen

Mensen met psychische problemen en veel stress extra kwetsbaar tijdens een gezondheidscrisis

Bij mensen met psychische problemen is er een vergrote kans dat hun zelfmanagementgedrag verslechtert tijdens een gezondheidscrisis. Hetzelfde geldt voor mensen die in het dagelijks leven veel stress ervaren, bijvoorbeeld door de aanpassingen in hun vrijetijdsbesteding die ze door de crisis noodgedwongen moeten maken. Juist omdat mensen met een chronische ziekte tijdens een crisis vaak meer stress ervaren en meer angst- en depressiviteitsklachten hebben, is het essentieel om hen te ondersteunen in hun zelfmanagement tijdens een crisis.

Over het onderzoek

Er zijn vragenlijsten uitgezet onder mensen met een of meer chronische ziekten die deel uitmaken van het Nationaal Panel Chronisch zieken en Gehandicapten (NPCG). De vragen over zelfmanagementgedrag zijn gesteld vóór de COVID-19-pandemie, in 2018, en tijdens de tweede coronagolf, in 2020. In 2018 vulden 1857 deelnemers de vragenlijst in (respons 75%) en in 2020 waren dit er 1713 (respons 79%). In totaal hebben 345 respondenten de vragenlijsten zowel in 2018 als in 2020 ingevuld. Het onderzoek is onderdeel van de Monitor Zorg en Participatie van het Nivel, gefinancierd door het ministerie van VWS en het ministerie van SZW.