Voorschrijven van opioïden in Nederland: toedieningsvorm, voorschrijfduur en indicatie.

Opioïden zijn sterke pijnstillers, die worden voorgeschreven voor de behandeling van ernstige pijn bij bijvoorbeeld kanker en na een operatie en bij ernstige pijn die een belemmering vormt in het functioneren en niet voldoende onder controle te krijgen is met andere methoden van pijnbehandeling. In steeds meer gevallen worden opioïden ook voorgeschreven voor ernstige chronische pijn anders dan bij kanker. Tot 2018 steeg het gebruik van opioïden in Nederland snel, terwijl deze middelen ook risico’s hebben zoals de kans op verslaving. Dit was reden voor het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) om de taakgroep Gepast gebruik van opioïden in te stellen. Deze heeft als missie verantwoord gebruik van opioïden te bevorderen, waarbij zowel over- als ondergebruik wordt voorkomen. De taakgroep laat daartoe een overzicht van landelijke en regionale trends in voorschrijfgedrag opstellen. Dit rapport maakt onderdeel uit van dit overzicht. Het heeft tot doel om meer inzicht te geven in het voorschrijven van sterkwerkende opioïden en tramadol en voor welke indicatie opioïden worden voorgeschreven en voor hoe lang. Hiervoor gebruiken we gegevens van 500 huisartspraktijken uit Nivel Zorgregistraties Eerste Lijn. Dit omvat ook deels voorschriften van medisch specialisten en herhaalrecepten voor opioïden waarvan de medisch specialist de initiërende behandelaar is.

Oxycodon meest voorgeschreven sterkwerkende opioïde
In 2018 kregen 37 patiënten per 1.000 ingeschreven volwassenen een sterkwerkende opioïde voorgeschreven in de huisartspraktijk. Oxycodon was het meest voorgeschreven sterkwerkende opioïde (aan 29 per 1000 ingeschreven volwassenen). Tramadol (zwakwerkend opioïde) werd voorgeschreven aan 37 per 1.000 ingeschreven volwassen patiënten.
Opioïden worden in verschillende toedieningsvormen voorgeschreven, zoals tabletten, injecties, tabletten met gereguleerde afgifte, die lang werken en neussprays of ’zuigtabletten die zeer snel werken. De risico’s op verslaving van snelwerkende vormen zijn mogelijk nog wat groter dan bij de andere toedieningsvormen. Deze snelwerkende vormen van opioïden worden voorgeschreven aan een klein aantal patiënten. De ruime meerderheid van patiënten ontvangt langwerkende toedieningsvormen van opioïden.

Opioïden vaak voor klachten aan het bewegingsapparaat, morfine wordt breder ingezet
In dit onderzoek keken we ook naar diagnoses waarvoor opioïden worden voorgeschreven. Dit bleek vaak voor klachten aan het bewegingsapparaat te zijn en dan met name voor lage rugpijn. De effectiviteit van opioïden bij lage rugpijn is niet duidelijk en zeker voor de werking op de langere termijn is er geen bewijsvoering. Morfine heeft het breedste scala aan diagnoses van voorschrijven. Naast kanker en lage rugpijn wordt het ook voor klachten als nierstenen, COPD en hartfalen voorgeschreven. Dit komt doordat morfine beschikbaar is als injectie (toepassing bij met name nierstenen en hartfalen) en omdat morfine de eerste keuze sterke opioïde is bij pijnbehandeling in de richtlijnen van het NHG (samen met een fentanyl pleister bij problemen met orale toediening).

Bijna twee derde van de opioïden worden eenmalig voorgeschreven
Van alle ingezette behandelingen met opioïden zijn zes op de tien voor eenmalig gebruik (60,4%). Dit is in lijn met aanbevelingen in de richtlijnen, waarin geadviseerd wordt opioïden kortdurend voor te schrijven. In ongeveer één op de zes gevallen geldt dat er meer voorschriften zijn, met ook voorschriften 90 dagen na het eerste voorschrift (16,8%). Hoe langer de voorschrijfduur, hoe vaker de opioïden voor kanker worden voorgeschreven. Echter, zelfs bij behandelingen met een voorschrijfduur van meer dan 90 dagen, is maar 11,6% voor kanker.

Conclusie
Het voorschrijven van opioïden in de huisartspraktijk is in zes op de tien van de gevallen eenmalig en de ruime meerderheid van de voorgeschreven opioïden is langzaam werkend. Met name bij het voorschrijven van klachten aan het bewegingsapparaat lijkt winst te behalen in het reduceren van het opioïdegebruik.