Coronacrisis wijst op noodzaak van meer duidelijkheid over rol van gezondheidsonderzoek bij rampen

Gezondheidsonderzoek bij rampen (GOR) is een wettelijk vastgelegde taak voor lokale overheden. Onderzoek naar de ervaringen met deze taak in de coronacrisis laat zien dat nog veel verbeterd kan worden. Zo blijkt dat er veel onduidelijkheid bestaat omtrent de rol van GOR bij langslepende crises en bij een pandemie. Er is behoefte aan een duidelijke omschrijving van deze rol en van de taken van de GOR-procesleider bij een dergelijke crisis. Een andere belangrijke les is dat er bij een dergelijke crisis een goede verhouding moet worden gezocht tussen de nationale en regionale aanpak.

In de praktijk is de GGD de partij die GOR daadwerkelijk uitvoert. De coronacrisis wijkt sterk af van eerdere ervaringen met GOR in Nederland, qua omvang en impact op velerlei gebied. Om van de ervaringen met deze crisis te leren hield het Nivel een inventarisatieronde onder GOR-procesleiders van alle 25 GGD’en over de regionale aanpak van GOR tijdens de coronapandemie.

Lokale GOR-procesleiders voorzien in informatiebehoeften van lokaal bestuur

In vrijwel alle regio’s was de behoefte van lokale beleidsmakers en bestuurders aan lokale informatie en duiding van cijfers en trends groot. GOR-procesleiders gaven aan goed in deze informatiebehoefte te kunnen voorzien, door het uitbrengen van digitale ‘dashboards’ en factsheets met actuele informatie, door het bijwonen van informatiesessies en door persoonlijk contact te onderhouden met bestuurders. Gezondheidsonderzoek bij rampen heeft tijdens de coronacrisis heel duidelijke meerwaarde gehad.

Onduidelijkheid over rol GOR; goede profielschets is nodig

Wel bleek dat er veel onduidelijkheid is over de rol van GOR tijdens de coronacrisis als deze, zeker in het begin. Ook werden GOR-medewerkers in sommige regio’s pas relatief laat ingezet bij de aanpak van de crisis. Dit is te wijten aan het type crisis, met een geleidelijk begin en een regio-overstijgend karakter (‘slow-onset’), maar ook aan gebrek aan ervaring – in praktijk en in trainingen – met GOR binnen de GGD’en. Veel GOR-procesleiders gaven aan dat een heldere omschrijving van de taken en verantwoordelijkheden van een GOR-procesleider belangrijk is, evenals informatie over het inzetten van GOR bij een slow-onset crisis als deze. Een dergelijke profielschets blijkt een gewenste toevoeging aan de Handreiking GOR, die momenteel wordt herzien.

Ideaal samenspel tussen nationale en regionale aanpak GOR

De lokale aanpak van GOR biedt volgens de geïnterviewden belangrijke voordelen. Zo hebben de lokale GGD’en de meeste kennis over lokale omstandigheden en partijen en de beste contacten met lokale bestuurders en kunnen zij daardoor snel schakelen.

De gesprekken gaven ook inzicht in wat als een ‘ideaal samenspel’ tussen de nationale en de regionale aanpak kan worden omschreven:
Door aan te sluiten bij landelijk onderzoek ontstaat standaardisatie, waardoor het mogelijk is om vergelijkingen te maken tussen regio’s. Daarnaast is het belangrijk om regionaal onderzoek op te zetten op basis van lokale vragen. Beide versterken elkaar: cijfers over lokale situaties en lokale duiding van landelijk verzamelde cijfers en resultaten leiden tot meer lokaal inzicht én meer landelijk inzicht.

Behoefte aan overzicht lopend onderzoek en opgedane inzichten

GOR-procesleiders hebben daarnaast behoefte aan een duidelijk overzicht van lopend onderzoek en onderzoeksbevindingen. In de eerste plaats op nationaal niveau, maar ook wat betreft internationale bevindingen. Dergelijke inzichten kunnen zij niet alleen gebruiken voor advies aan lokale bestuurders, maar ook inzetten om te voorkomen dat onderzoeken elkaar nodeloos overlappen. Daarnaast miste een deel van de GOR-procesleiders een centrale plek waar men terecht kan met vragen rondom opzet en uitvoer van GOR.

Over het onderzoek

In het voorjaar van 2021 (maart-juni) heeft het Nivel een (digitale) inventarisatieronde gedaan langs alle 25 GGD’en, om samen met onderzoekers en GOR-procesleiders van die GGD’en terug te blikken op de aanpak van gezondheidsonderzoek ten tijde van de coronapandemie. De digitale ronde bestond uit semigestructureerde interviews met één of twee GOR-procesleiders en/of onderzoekers belast met GOR-taken per GGD-regio (er waren 34 deelnemers in totaal). Tijdens de interviews stonden we stil bij de volgende hoofdthema’s: (1) de rol van GOR(-procesleiders) tijdens een crisis als de coronacrisis; (2) positieve ervaringen en best practices; (3) verbeterpunten en ondersteuningsbehoeften. 

Bij het Nivel maakt het onderzoeksproject Integrale Gezondheidsmonitor COVID-19 (GOR-COVID) deel uit van het onderzoeksprogramma Rampen en Milieudreigingen van programmaleider prof. dr. Michel Dückers.