Hogere kans op sterfte voor mensen met laag inkomen en niet-westerse migranten tijdens de COVID-19-pandemie

Tijdens de COVID-19-pandemie kwamen er 3,3% meer mensen te overlijden dan normaal en daarom spreken we van oversterfte. Uit onderzoek van het Nivel blijkt dat de kans op overlijden tijdens de pandemie tot 28,8% hoger was dan voor de pandemie bij mensen met een niet-westerse migratieachtergrond en tot 14,9% voor mensen met een laag inkomen. Daarnaast blijkt dat de kans op overlijden nog meer toenam wanneer zij ook nog te maken hadden met één of meerdere gezondheidsproblemen.

Bij mensen met een laag inkomen en mensen met een niet-westerse migratieachtergrond is er vaak al sprake van een hogere ziektelast. De COVID-19-pandemie heeft de verschillen in gezondheid tussen sociaal-demografische en sociaaleconomische te onderscheiden groepen verder vergroot. Dit benadrukt de noodzaak om kwetsbare mensen beter te beschermen tegen overlijden in het algemeen en specifiek in perioden waarin de volksgezondheid wordt bedreigd.

Oversterfte vooral zichtbaar tijdens de coronagolven

Uit eerder onderzoek was al bekend dat er oversterfte optrad gedurende de COVID-19-pandemie. Ons onderzoek bevestigt deze bevinding en bevat verdiepend onderzoek naar oversterfte tijdens de pandemie. Naar voren is gekomen dat het percentage mensen dat in de periode 2020-2021 kwam te overlijden tot 3,3% hoger was dan in de jaren voor de pandemie. Met name in periodes waarin het aantal COVID-19 besmettingen toenam was er duidelijk sprake van oversterfte. Tijdens de eerste coronagolf in 2020 was dat rond de 4%, tijdens daaropvolgende golven, eind 2020 en eind 2021, zelfs meer dan 13%.

Verhoogd risico op overlijden bij mensen met een laag inkomen of mensen met een niet-westerse migratieachtergrond

De kans op overlijden tijdens de COVID-19-pandemie verschilde bovendien aanzienlijk tussen verschillende groepen mensen. Voor mensen met een niet-westerse migratieachtergrond of een laag inkomen was het risico op overlijden tijdens de pandemie verhoogd in vergelijking met de jaren voor de pandemie. De kans op sterfte (odds-ratio) nam voor mensen met een niet-westerse migratieachtergrond in 2020 met 12,5% toe en in 2021 met 28.8% (Figuur 1). Voor mensen met een laag inkomen nam de kans op sterfte in 2020 met 13,8% toe en in 2021 met 14,9% (Figuur 2).

Combinatie van gezondheidsproblemen en niet-westerse migratieachtergrond of laag inkomen vergrootte de kans op overlijden extra

Wanneer mensen met een niet-westerse migratieachtergrond of een laag inkomen ook nog één of meer gezondheidsproblemen hadden nam het overlijdensrisico verder toe in vergelijking met de jaren voor de pandemie. Bij mensen met een niet-westerse migratieachtergrond steeg dit risico in 2020 met 19,9% en in 2021 met 34,0%. Bij mensen met een laag inkomen die één of meerdere gezondheidsproblemen hadden, steeg het risico op overlijden in 2020 met 17,6% en in 2021 met 18,7%. Voor mensen met een Nederlandse achtergrond of westerse migratieachtergrond nam de kans op overlijden tijdens de pandemie niet of nauwelijks toe en voor mensen met midden- of hoge inkomens nam deze kans zelfs af.

Over het onderzoek

In dit ZonMw-gefinancierde onderzoek hebben we gebruikgemaakt van gepseudonimiseerde gegevens uit elektronische patiëntendossiers van huisartsen die aangesloten zijn bij Nivel Zorgregistraties Eerste Lijn. De gegevens zijn op persoonsniveau gekoppeld aan data afkomstig van het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS), namelijk sterftecijfers en cijfers over sociaal-demografische en sociaaleconomische kenmerken. De onderzochte groep mensen representeerde ongeveer 10% van de thuiswonende Nederlandse bevolking. Verpleeghuisbewoners vallen doorgaans niet onder de zorg van de huisarts en maakten daardoor nagenoeg geen deel uit van de onderzochte groep.