Programmaleider Zorgdata en het Lerend Zorgsysteem; bijzonder hoogleraar 'Transparantie in de zorg vanuit patiëntenperspectief', Tranzo, Tilburg University
Publicatie
Publicatie datum
Oversterfte tijdens de COVID-19-pandemie: onderzoek onder mensen met en zonder COVID-19 vaccinatie.
Rijpkema, C., Heins, M., Bos, I., Ramerman, L., Verheij, R., Hek, K. Oversterfte tijdens de COVID-19-pandemie: onderzoek onder mensen met en zonder COVID-19 vaccinatie. Utrecht: Nivel, 2024. 59 p.
Uit dit onderzoek blijkt dat er ten tijde van de COVID-19-pandemie sprake was van oversterfte onder ongevaccineerde/ongeregistreerde mensen en ondersterfte onder gevaccineerde mensen. De gevonden ondersterfte bij gevaccineerden kan samenhangen met de maatregelen die genomen zijn om de COVID-19-pandemie te beteugelen, denk aan de lockdowns, de anderhalvemetermaatregel en het dragen van mondkapjes. Mensen liepen minder risico’s doordat ze meer thuisbleven en sociale interacties werden beperkt. Zo was er bijvoorbeeld minder griep en gebeurden er ook minder ongelukken. Een andere verklaring is dat er nog andere factoren, zoals leefstijl en obesitas, een rol speelden in de relatie tussen COVID-19-vaccinatie en oversterfte, factoren waarvoor we niet konden corrigeren. Het verschil in oversterfte tussen de gevaccineerden en ongevaccineerden/ongeregistreerden was groter in kwetsbare groepen, zoals bij mensen met COPD, mensen met diabetes of mensen met hart- en vaatziekten.
Met de gebruikte statistische analyses is het niet mogelijk om oorzakelijke verbanden vast te stellen. De combinatie van bevindingen lijkt echter wel het belang van COVID-19-vaccinatie voor het voorkomen van sterfte in de periode 2021-2022 te bevestigen, in de hele populatie maar in het bijzonder ook bij kwetsbare mensen. Onze resultaten lijken er op te duiden dat de hoge vaccinatiegraad onder met name kwetsbare groepen, zoals ouderen en mensen met chronische aandoeningen, veel overlijdens aan COVID-19 heeft voorkomen. Tegelijkertijd is juist in deze groepen het aantal ongeregistreerde gevaccineerde mensen waarschijnlijk hoger, waardoor we deze conclusie met het nodige voorbehoud trekken. We zagen in dit onderzoek ook dat specifieke groepen (zoals jongere mensen, mensen met een migratieachtergrond en mensen met een lager inkomen) er vaker voor kozen zich niet te laten vaccineren. Waarom dit zo is, onderzochten wij niet.
Zoals gezegd konden we in dit onderzoek ongeregistreerd gevaccineerden niet onderscheiden van de ongevaccineerden. Dat heeft de gevonden resultaten ongetwijfeld beïnvloed. Op de bevindingen bij de gevaccineerde groep heeft dit waarschijnlijk weinig invloed gehad. Daar missen we slechts de 4,5% die niet in de CIMS-registratie was gekomen en die ook niet via de huisartsengegevens als gevaccineerd stond aangemerkt. In die groep zagen we vooral ondersterfte. De impact op de groep ongevaccineerden/ongeregistreerden is waarschijnlijk groter geweest, maar de vraag is op welke manier. Als we aannemen dat de ongeregistreerde gevaccineerden qua sterftecijfers meer lijken op geregistreerde gevaccineerden dan op ongevaccineerden, dan zullen zij waarschijnlijk een dempend effect hebben gehad op zowel de verwachte sterfte als de daadwerkelijke sterfte en de oversterfte die is gevonden in de groep ongevaccineerden/ongeregistreerden. Bij de gevaccineerden vonden we immers ondersterfte. Dit suggereert dat de oversterfte in de groep daadwerkelijk ongevaccineerden hoger is dan uit onze analyses in de gecombineerde groep naar voren kwam. Zekerheid hierover hebben we echter niet.
Met de gebruikte statistische analyses is het niet mogelijk om oorzakelijke verbanden vast te stellen. De combinatie van bevindingen lijkt echter wel het belang van COVID-19-vaccinatie voor het voorkomen van sterfte in de periode 2021-2022 te bevestigen, in de hele populatie maar in het bijzonder ook bij kwetsbare mensen. Onze resultaten lijken er op te duiden dat de hoge vaccinatiegraad onder met name kwetsbare groepen, zoals ouderen en mensen met chronische aandoeningen, veel overlijdens aan COVID-19 heeft voorkomen. Tegelijkertijd is juist in deze groepen het aantal ongeregistreerde gevaccineerde mensen waarschijnlijk hoger, waardoor we deze conclusie met het nodige voorbehoud trekken. We zagen in dit onderzoek ook dat specifieke groepen (zoals jongere mensen, mensen met een migratieachtergrond en mensen met een lager inkomen) er vaker voor kozen zich niet te laten vaccineren. Waarom dit zo is, onderzochten wij niet.
Zoals gezegd konden we in dit onderzoek ongeregistreerd gevaccineerden niet onderscheiden van de ongevaccineerden. Dat heeft de gevonden resultaten ongetwijfeld beïnvloed. Op de bevindingen bij de gevaccineerde groep heeft dit waarschijnlijk weinig invloed gehad. Daar missen we slechts de 4,5% die niet in de CIMS-registratie was gekomen en die ook niet via de huisartsengegevens als gevaccineerd stond aangemerkt. In die groep zagen we vooral ondersterfte. De impact op de groep ongevaccineerden/ongeregistreerden is waarschijnlijk groter geweest, maar de vraag is op welke manier. Als we aannemen dat de ongeregistreerde gevaccineerden qua sterftecijfers meer lijken op geregistreerde gevaccineerden dan op ongevaccineerden, dan zullen zij waarschijnlijk een dempend effect hebben gehad op zowel de verwachte sterfte als de daadwerkelijke sterfte en de oversterfte die is gevonden in de groep ongevaccineerden/ongeregistreerden. Bij de gevaccineerden vonden we immers ondersterfte. Dit suggereert dat de oversterfte in de groep daadwerkelijk ongevaccineerden hoger is dan uit onze analyses in de gecombineerde groep naar voren kwam. Zekerheid hierover hebben we echter niet.
Gegevensverzameling
