Goede interpersoonlijke communicatie in de gezondheidszorg is van groot belang en het is niet vanzelfsprekend. Het Nivel doet onderzoek naar de kwaliteit en effectiviteit van de gezondheidszorg en draagt daarmee bij aan het verbeteren en vernieuwen van de gezondheidszorg.
Onderzoeksprogramma Communicatie in de Gezondheidszorg
Dat communicatie belangrijk is, wordt door overheid, opleiders, zorgverleners en door (ons) onderzoek gestaafd. Ondanks de toegenomen aandacht voor communicatie-onderwijs blijven veel patiënten verstoken van begrijpelijke en persoonlijke informatie. Ze durven vaak geen vragen te stellen en worden nauwelijks vaker dan voorheen betrokken bij de besluitvorming over hun zorg.
Doel: verduidelijking zorgtraject en daarmee efficiëntere zorg
Binnen het onderzoeksprogramma Communicatie in de Gezondheidszorg richten we ons op het verbeteren van de communicatie tussen patiënten en zorgverleners in zowel eerste als tweede lijn, zoals huisartsen, praktijkondersteuners, verzorgenden, verloskundigen, apothekers, medisch specialisten en verpleegkundigen. Ons doel is het zorgtraject voor de patiënt duidelijker te maken en daarmee de zorg efficiënter.
Het Nivel onderzoekt …
De onderwerpen en aspecten die wij behandelen, zijn divers. Te denken valt aan:
- Hoe kunnen zorgverleners achterhalen wat welke patiënt op welk moment aan informatie en ondersteuning nodig heeft, ten behoeve van zelfmanagement, therapietrouw, besluitvorming, emotionele ondersteuning, enzovoort?
- Waarom is er stagnatie bij het overbrengen van communicatievaardigheden van opleiding naar de praktijk?
- Hoe kunnen omgevingsfactoren als tijd, bekostiging en regie de communicatie tussen zorgverlener en patiënt bevorderen of juist tegenwerken?
- Hoe kunnen ontwikkelingen als e‑health en meer persoonlijke coaching van de patiënt de communicatie met de zorgverlener ondersteunen?
Op basis van deze pijlers richten we ons op vijf kernvragen:
Kernvragen
- Wat hebben patiënten en zorgverleners nodig om doelgerichte en persoonsgerichte communicatie voor alle betrokkenen mogelijk te maken?
- Hoe kan e‑health hierin ondersteuning bieden?
- Op welke manier kunnen de gezondheidsbevorderende effecten van goede communicatie verder worden versterkt?
- Hoe verbetert goede communicatie de kwaliteit en veiligheid van zorg?
- Hoe versterk je de rol en de positie van de patiënt in de gezondheidszorg?
Instrumenten en methoden van onderzoek
Wij bestuderen de verschillen in behoeften en vaardigheden van patiënten en van zorgverleners. Om aan deze verschillen recht te doen hanteren we in ons onderzoek vijf communicatie-ondersteunende interventies voor patiënt, voor zorgverlener en voor onderzoeker.
Databank Communicatie in de Zorg
De Databank Communicatie in de Zorg beschikt over video-opnames van ongeveer 18.000 spreekkamercontacten, opgenomen in zowel de eerste als tweede lijn. De video-observaties tonen de alledaagse interacties tussen zorgverleners en patiënten, alsmede hun vaardigheden om bijvoorbeeld samen te beslissen.
Met onze - groeiende - databank laten we zien dat de communicatie tussen zorgverlener en patiënt beter kan en beter moet. De databank kan worden ingezet voor voorlichting, informatieverschaffing en ondersteuning van zorgverleners, bijvoorbeeld om patiënten aan te leren zelf zorg te dragen voor hun gezondheid en ziekte, en voor een gezonde leefstijl.
Online Portal Video-feedback
Met onze Online Portal Video-feedback bieden we zorgverleners individuele feedback op hun interpersoonlijke communicatie op geleide van hun behoeften en leerdoelen.
E-health
In ons onderzoek naar het inzetten van e-health ter ondersteuning van de communicatie in de gezondheidszorg ontwikkelen wij met en voor patiënten en zorgverleners web-based interventies en e-learningtools op maat, zoals de websites www.luistertijd.nl en www.chemowijzer.nl.
Kwantitatief en kwalitatief onderzoek
We verrichten kwantitatief en kwalitatief onderzoek door – naast het observeren van video- en audio-opnames van alledaagse consulten – interviews af te nemen bij patiënten en zorgverleners. Ook kijken we met hen terug naar hun consulten om meer inzicht te krijgen in hun manier van communiceren.
Werkgroep Patient-Provider-Interaction (PPI)
In onze coördinerende rol in de werkgroep Patient-Provider-Interaction (PPI) wisselen we kennis en ervaring uit in een gezelschap van onderzoekers, docenten en beleidsmedewerkers werkzaam op het terrein van communicatie in de gezondheidszorg.
Verbinding tussen wetenschap, beleid en praktijk
Met onze persoonsgerichte aanpak betrekken wij mensen uit de praktijk actief in ons onderzoek. Zo werken patiënten als co-designers mee bij de ontwikkeling van communicatie-ondersteunende interventies. Ook kijken we samen met zorgverleners wat de uitkomsten van onze projecten betekenen voor hun praktijkvoering.
Ten slotte informeren wij beroeps- en patiëntenverenigingen, zorgverzekeraars en opleidingen actief over onze onderzoeksplannen en -resultaten, waardoor implementatie de meeste kans van slagen heeft.
Samenwerkingspartners
Het Nivel heeft een uitgebreid netwerk van samenwerkingspartners binnen het onderzoek naar communicatie in de gezondheidszorg. We werken samen met:
- verschillende andere onderzoeksinstellingen (universiteiten en hogescholen)
- zorginstellingen in binnen- en buitenland
- (inter)nationale verenigingen waaronder EACH (International Association for Communication in Healthcare)
- maatschappelijke organisaties
- beroepsorganisaties
Doel van deze samenwerking is het verbeteren en ondersteunen van de communicatie tussen zorgverleners en patiënten, vooral bij patiënten in extra kwetsbare situaties. Hierbij kunt u denken aan patiënten in de palliatieve fase van hun ziekte, aan ouderen in de thuiszorg en aan mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden of een migratie-achtergrond met wie een slechtnieuwsgesprek moet worden gevoerd.
Wetenschappelijk
Prof. dr. Sandra van Dulmen, programmaleider Communicatie in de Gezondheidszorg, is tevens als bijzonder hoogleraar ‘Communicatie in de gezondheidszorg’, verbonden aan het Radboudumc in Nijmegen en aan de University of South-Eastern Norway in Noorwegen.Naast het doen van onderzoek geeft zij hier onderwijs over persoonsgerichte communicatie.
Maatschappelijke impact
Naar verwachting zorgen interventies op maat ervoor dat patiënten in de toekomst de rol van gesprekspartner in de zorg beter kunnen invullen. De interventies geven zorgverleners handvatten om de persoonlijke communicatie met patiënten te verbeteren.
Onderzoeksteam
Nivel-onderzoekers werkzaam binnen ons onderzoeksprogramma zijn:
![]() Programmaleider Communicatie in de Gezondheidszorg, bijzonder hoogleraar Communicatie in de Gezondheidszorg aan de Radboudumc in Nijmegen en de University of South-Eastern Norway in Noorwegen |
![]() Senior onderzoeker Communicatie in de Gezondheidszorg |
![]() Onderzoeker Communicatie in de Gezondheidszorg |
Links
De volgende links geven een blik op ons onderzoek over communicatie en in de gezondheidszorg:
Publicaties
- Qualitative instruments involving clients as co-researchers to assess and improve the quality of care relationships in long-term care: an evaluation of instruments to enhance client participation in quality research (artikel in BMJ Open, 13-02-2020)
- Samen beslissen in de spreekkamer is voor veel Nederlanders lastig (nieuwsbericht met publicatie, 19-12-2019)
- To what degree do patients actively choose their healthcare provider at the point of referral by their GP? A video observation study (nieuwsbericht met publicatie, 01-12-2019)
- Training residents in patient-centred communication and empathy: evaluation from patients, observers and residents (nieuwsbericht met publicatie, 06-05-2019)
- Evaluation and implementation of ListeningTime; a web-based preparatory communication tool for elderly patients with cancer and their healthcare providers (nieuwbericht met publicatie, 16-02-2019)
- Toepassing gedeelde besluitvorming door huisartsen stijgt licht, maar laat ook ruimte voor verbetering (nieuwsbericht met publicatie, 16-10-2018)
Projecten
- EACH, International Association for Communication in Healthcare
- www.luistertijd.nl
- www.chemowijzer.nl
Algemene links
- Nivel-publicaties over communicatie in de gezondheidszorg
- Nivel-medewerkers betrokken bij het onderzoek naar communicatie in de gezondheidszorg
- Nivel-projecten over communicatie in de gezondheidszorg