Leren van variatie in de praktijk met Safety-II: nieuwe manier van kijken naar landelijke richtlijnen voor medicatieverificatie bij ontslag

Bij ontslag uit het ziekenhuis doorlopen patiënten en zorgverleners het proces van medicatieverificatie. In de praktijk blijkt dat niet altijd te gaan zoals bedoeld. Het Nivel en het Amsterdam Public Health (APH) research institute doen hier onderzoek naar. De focus van de vergelijkingsstudie ligt op de praktijkvariatie en op dat wat goed gaat en níet op incidenten. Doel ervan is de knelpunten in de praktijk bloot te leggen en daarmee handvatten bieden voor verbetering. De resultaten worden verwacht in de zomer van 2021.

Omschreven richtlijnen in de zorg wijken regelmatig af van de uitvoering in de praktijk. Wanneer wijken zorgverleners bijvoorbeeld - bewust en onbewust - af van de richtlijnen? En wat kunnen we leren van de variatie die in de dagelijkse praktijk voorkomt? Voor de vergelijkingsstudie tussen protocol en praktijk maken we gebruik van de methode Safety-II. Fase 1 van dit onderzoek, het visualiseren van het medicatieverificatieproces volgens protocol, is afgerond en hierbij gepubliceerd. Fase 2, het vergelijkingsonderzoek tussen protocol en praktijk, is gaande.

Fase 1 afgerond: visualisatie medicatieverificatie bij ontslag op basis van twee richtlijnen
Er zijn twee relevante Nederlandse richtlijnen voor de medicatieverificatie bij ontslag, namelijk de VMS-Praktijkgids ‘Medicatieverificatie bij opname en ontslag’ en de richtlijn ‘Overdracht van medicatiegegevens in de keten’. De factsheet over fase 1 van het onderzoek bevat de visualisatie die het Nivel heeft gemaakt van het gehele proces.

Weergave van het zorgproces van medicatieverificatie bij ontslag volgens de richtlijnen. In de factsheet ‘Medicatieverificatie bij ontslag’ is het gehele proces beschreven.

Nieuwe Safety-II-benadering gaat niet uit van falen, maar van veerkracht
Het uitgangspunt van de methode Safety-II bij de vergelijkingsstudie tussen protocol en praktijk is om patiëntveiligheid niet langer te benaderen vanuit falen, maar juist vanuit de zaken die goed gaan. De Safety-I-benadering, waarbij de focus ligt op wat er níet goed gaat in zorgprocessen en op het melden en analyseren van incidenten, blijkt niet voldoende bij te dragen aan het terugdringen van potentieel vermijdbare schade en sterfte in de zorg. De nieuwe benadering Safety-II gaat uit van de aanname dat zorgverleners veerkrachtig (moeten) zijn, doordat zij zich telkens (moeten) aanpassen aan de dagelijkse variatie die hun werk biedt. Deze aanpassingen kunnen leiden tot praktijkvariatie en tot het afwijken het protocol.

Fase 2: vergelijkingsstudie aan de hand van FRAM helpt te leren van praktijkvariatie
Momenteel maken we een vertaalslag van de richtlijnen naar de praktijk. Hiervoor bestuderen we de ziekenhuisspecifieke protocollen voor medicatieverificatie bij ontslag en interviewen we betrokken zorgverleners; artsen, verpleegkundigen en apothekersassistenten. We gebruiken de Functional Resonance Analysis Method (FRAM-methode) om een vergelijking te maken tussen het proces zoals omschreven in richtlijnen en protocollen (Work-as-Imagined) en de uitvoering in de praktijk (Work-as-Done). Een FRAM-model is altijd opgebouwd uit meerdere activiteiten die samen een doel, zoals het volledig uitvoeren van medicatieverificatie bij ontslag, helpen te bereiken. Met FRAM kunnen we knelpunten in de organisatie en de uitvoering van medicatieverificatie blootleggen én aanknopingspunten bieden om de richtlijnen en protocollen en/of de werkwijze in de praktijk aan te passen. De FRAM sluit goed aan bij de Safety-II-gedachte in beide gevallen ligt de focus op leren van variatie in de dagelijkse praktijk.

Over het onderzoek
Voor fase 1 van dit onderzoek - de visualisatie van het proces van medicatieverificatie - analyseerden we de VMS-Praktijkgids ‘Medicatieverificatie bij opname en ontslag’ en de richtlijn ‘Overdracht van medicatiegegevens in de keten’. Fase 2, de praktijkanalyse, voert het Nivel momenteel uit binnen veertien cardiologie- en orthopedieafdelingen in Nederlandse ziekenhuizen. Deze afdelingen zijn geselecteerd vanwege de hoge turnover van patiënten. Van iedere deelnemende afdeling bestuderen we het ziekenhuisprotocol en interviewen we zorgverleners om de verschillen tussen protocol en praktijk te achterhalen. Het onderzoeksrapport hierover verschijnt in de zomer van 2021.

Het onderzoek maakt deel uit van de Monitor Patiëntveiligheid 2019-2022, die wordt gesubsidieerd door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Het Nivel voert het onderzoek uit samen met het Amsterdam Public Health research institute van Amsterdam UMC.