Wanneer mensen hun geneesmiddelen goed gebruiken, ervaren zij meer kwaliteit van leven. Wij onderzoeken de hele farmaceutische zorgketen, van voorschrijven van medicatie door de arts tot gebruik ervan door de patiënt.
Nivel-onderzoeksprogramma Farmaceutische Zorg
Veel mensen komen in aanraking met farmaceutische zorg, als patiënt of als mantelzorger. Gebruik van geneesmiddelen is de meest voorkomende behandeling in de zorg. De meeste geneesmiddelen zijn opgenomen in het basiszorgpakket en worden dus vergoed. Uit Nivel Zorgregistraties Eerste Lijn komen de volgende cijfers:
Cijfers over geneesmiddelen
- In 2022 krijgt 67% van de patiënten die de huisarts bezoeken ten minste één geneesmiddel voorgeschreven van die huisarts (bron: Nivel Zorgregistraties Eerste Lijn).
- Maagzuurremmers zijn de meest voorgeschreven geneesmiddelen in de huisartsenpraktijk (bron: Nivel Zorgregistraties Eerste Lijn).
- Van de mensen die een huisarts bezoeken komt gemiddeld 90% ook bij de apotheek.
- Geneesmiddelen zorgen voor ongeveer 10% van de zorgkosten in Nederland.
Het Nivel onderzoekt ...
Onze onderzoeken gebaseerd op vier pijlers:
- de gehele farmaceutische zorgketen
- doelmatige inzet van geneesmiddelen
- therapietrouw
- de rol van communicatie in de farmaceutische zorg
Pijler 1 - De gehele farmaceutische zorgketen
Nivel-onderzoek richt zich op de hele farmaceutische zorgketen; van het moment van voorschrijven door de arts tot het afleveren van het geneesmiddel bij de apotheek, tot het gebruik ervan door de patiënt.
Kernvragen rondom de farmaceutische zorgketen
Voorbeelden van onderzoeksvragen zijn:
- Welke geneesmiddelen schrijven artsen voor en wanneer doen ze dat?
- Hoe levert de apotheek de geneesmiddelen af en hoe gebruikt de patiënt ze?
- Hoe verandert de rol van de apotheker als gevolg van het Integraal Zorg Akkoord en andere ontwikkelingen in het veld?
- Hoe verloopt de communicatie en interactie tussen arts, apotheek en patiënt?
- Hoe staat het met de therapietrouw en de ervaringen van de patiënt ten aanzien van de geboden zorg en de voorgeschreven geneesmiddelen?
- Hoe is de communicatie rondom geneesmiddelen?
- Wat is de invloed van richtlijnen en maatregelen op het voorschrijven van de geneesmiddelen?
Nivel-onderzoek richt zich op de gehele farmaceutische zorgketen vanaf het moment van voorschrijven van een geneesmiddel door de arts tot het afleveren van het geneesmiddel bij de apotheek, tot het gebruik ervan door de patiënt. Voor dit onderzoek maken we onder andere gebruik van gegevens van Nivel Zorgregistraties Eerste Lijn, van de Nivel Burgerplatforms en van het Nivel Consumentenpanel Gezondheidszorg.
Pijler 2 - Efficiënte inzet en goed gebruik van geneesmiddelen
Goede inzet en efficiënt gebruik van geneesmiddelen kunnen elders in de zorg kostenbesparingen opleveren en bovenal de kwaliteit van leven van mensen verhogen.
Het Nivel onderzoekt hoe artsen medicijnen voorschrijven en of zij hierbij hun beroepsrichtlijnen volgen.
De hoge kosten van geneesmiddelen leiden tot veel maatschappelijke discussie. Er worden verschillende maatregelen genomen om de farmaceutische uitgaven terug te dringen. Het Nivel evalueert dit soort maatregelen.
Project: Monitoring gevolgen verwijdering vitamines, mineralen en paracetamol uit het basispakket in 2019
Per 1 januari 2019 maken paracetamol (1000 mg) en een aantal vitaminen en mineralen geen deel meer uit van het verzekerde pakket. Onderzoek van het Nivel laat zien dat deze pakketmaatregel tot een daling leidt van het aantal voorschriften in de huisartspraktijk. Veel mensen kopen én betalen hetzelfde middel, of een alternatief, nu zelf. Naast deze beoogde effecten zijn er ook ongewenste effecten; deze zijn per middel verschillend.
Pijler 3 - Therapietrouw
Hoe kunnen we het geneesmiddelengebruik, de therapietrouw, in de praktijk verbeteren?
Project: Make-It
Ondanks het groeiende aantal interventies en innovaties om de therapietrouw te bevorderen, lukt het maar mondjesmaat om deze ook grootschalig toe te passen in de dagelijkse praktijk. Het Make-It Consortium (Medication Adherence Knowledge, Expertise and Implementation Taskforce), gecoördineerd door het Nivel, zet acties in gang om therapietrouw te bevorderen en gebruiken hiervoor interventies die al eerder zijn getest.
- Alles over het project Make-It, inclusief de onderzoeksresultaten, verzamelen we in Consortium Make-It op de Nivel-site.
- De aparte, externe website Make-It Consortium.nl bevat alle informatie voor de deelnemers aan de proeftuinen.
Pijler 4 - Verbeteren van de communicatie in de farmaceutische zorg
In de zorgverlening door de apotheek is de communicatie tussen apothekers en hun patiënten van belang. Bij het Nivel doen we hier onderzoek naar.
Kernvragen rondom communicatie in de farmaceutische zorg
- Hoe kan de apotheek voorschrijvers van geneesmiddelen ondersteunen?
- Hoe kan de apotheek patiënten verder ondersteunen bij het gebruik van geneesmiddelen?
- Hoe kan de apotheek met patiënten communiceren in uitdagende situaties zoals bij het moeten wisselen van medicatie?
- Hoe kan de apotheek patiënten ondersteunen bij hun farmaceutische behandeling?
Project: Negatief nieuws brengen: communicatiestrategieën rondom het wisselen van medicatie passend bij patiënt en apotheekteamlid
Hoe kunnen apotheekteams – vaak lastige – gesprekken over een medicatiewissel met de patiënt op een prettige wijze voeren? Er zijn twee communicatiestrategieën ontwikkeld, het 'slecht-nieuws-gespreksmodel' en de 'positive message framing' ontwikkeld voor bij gesprekken over medicatiewisselingen, waarna deze zijn getest. Nivel-onderzoeker Laura Schackmann, die hier haar proefschrift aan heeft gewijd, heeft aangetoond dat de communicatiestrategieën bruikbaar blijken. Als vervolg hierop wordt er een communicatietraining voor apotheekteam bij ontwikkeld.
Communicatie-instrumenten
We ontwikkelen instrumenten om het apothekersteam te ondersteunen in de communicatie met de cliënt. Dit doen we samen met de apothekers en hun assistenten. We noemen TRIAGE, COM-MA en RALPH:
COM-MA training voor het voeren van gesprekken over inhalatie-instructie
Het Nivel blijft vernieuwen. Vanaf 2020 werken we aan het verbeteren van de communicatie bij inhalatie-instructie. We passen hiervoor onder andere de COM-MA training aan voor gesprekken over inhalatie-instructie.
Verbinding tussen wetenschap, beleid en praktijk
Binnen het onderzoeksprogramma Farmaceutische Zorg werken we veel samen met partners in de wetenschap en met partijen in beleid en praktijk. Samen met wetenschappelijke instituten en veldpartijen zetten we onderwerpen op de agenda, zoals het bevorderen van therapietrouw.
Samenwerkingsverbanden
Het Nivel heeft een uitgebreid netwerk van samenwerkingspartners binnen de farmaceutische zorg. Dit betreft zowel andere onderzoeksinstellingen als maatschappelijke en beroepsorganisaties. Doel van deze samenwerkingen is het verbeteren van de zorg rondom geneesmiddelen, onder andere op het gebied van therapietrouw. Dit laatste doet het Nivel in het Make-It Consortium. Andere partijen waar het Nivel mee samenwerkt zijn onder andere het IVM, CBG, Lareb, het Centrum voor Patiënt en Geneesmiddel en de Universiteit van Amsterdam (ASCoR).
Netwerk aan samenwerkingsverbanden van het Nivel
Wetenschap
Nivel-programmaleider Liset van Dijk is als bijzonder hoogleraar Farmaceutisch Zorgonderzoek verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, waar zij - naast het doen van onderzoek - onderwijs geeft over farmaceutische patiëntenzorg. Ook hier is therapietrouw een belangrijk thema. Daarnaast is Liset van Dijk mede-coördinator van het Medication Adherence Expertise Center of the Northern Netherlands (MAECON).
Inzichten uit onderzoek over therapietrouw bereiken maar in beperkte mate de praktijk. Daar willen we verandering in brengen.
Maatschappelijke impact
Geneesmiddelengebruik kan worden gezien als het uiteindelijke resultaat van dat wat zich afspeelt binnen de farmaceutische zorgketen. De farmaceutische zorgketen is weer ingebed in een gezondheidszorgsysteem en onderhevig aan beleidsmaatregelen.