LIZ-model
Het LIZ-model bevat zes elementen; vier procesonderdelen, melden - registreren - analyseren - verbeteren, een juridisch kader en een beschrijving van taken- en verantwoordelijkheidsverdeling voor activiteiten binnen een zorgorganisatie die te maken hebben met de procesonderdelen registratie, analyse en verbeteren:
Vier elementen hebben betrekking op de handelingen binnen de LIZ-methodiek. De informatie die we per element geven is gebaseerd op ervaringen uit de praktijk en literatuur. Ga naar een van de onderdelen voor relevante relevante informatie, zoals:
- verschillen tussen type incidenten (registratie, wat);
- overzicht van betrokken personen met hun verantwoordelijkheden (registeren wie)
- een procesbeschrijving (registreren hoe)
- overzicht van retrospectieve oorzakenanalysemethoden (analyse)
- hoe te verbeteren (duurzaam verbeteren)
Elementen van het LIZ-model
Vier LIZ-procesonderdelen
Om te kunnen leren van incidenten moeten deze geregistreerd en systematisch geanalyseerd worden. De analyse levert suggesties op hoe zorgprocessen minder kwetsbaar en foutgevoelig kunnen worden ingericht. De volgende stap is het veranderen en het verbeteren van het zorgproces.
1. Melden
Allereerst moet er een
Meldingsbereidheid (stap 1 LIZ-model) van incidenten zijn bij zorgverleners. In het onderdeel 'melden' worden factoren beschreven die positief bijdragen aan de meldingsbereidheid. Van belang is dat er duidelijke meldingscriteria zijn.
- We beschrijven in dit onderdeel de verschillende type incidenten in de verschillende sectoren. Niet alleen op basis van ernstige incidenten kan namelijk de kwaliteit van de geleverde zorg worden verhoogd, maar ook relatief kleine incidenten kunnen aangrijpingspunten bieden om de kwaliteit te verbeteren.
- Ook gaan we in op het belang van terugkoppeling naar de melder. Veilig melden houdt in dat de melder niet hoeft te vrezen dat gemelde incidenten tegen hem of haar kunnen worden gebruikt voor disciplinaire maatregelen en juridische procedures. Hierdoor neemt de bereidheid onder zorgverleners om incidenten te melden toe.
- Tevens is er informatie te vinden over IZEP (Instrument voor Zelfevaluatie van de Patiëntveiligheidscultuur) en COMPaZ (Cultuur Onderzoek onder Medewerkers over de Patiëntveiligheid in Ziekenhuizen), instrumenten die de huidige veiligheidscultuur op een afdeling meten. Hieraan wordt binnenkort SCOPE (Systematisch Cultuur Onderzoek Patiëntveiligheid Eerste Lijn), een vergelijkbaar instrument voor huisartsenposten en praktijken, toegevoegd.
2. Registeren
Het procesonderdeel
Registreren (stap 2 LIZ-model) beschrijft de basale kenmerken van een registratieformulier. Zo hoeft de melder bijvoorbeeld alleen keuzemogelijkheden door te lopen die verband houden met het gemelde incident (Runciman e.a., 2006). Om te kunnen leren van incidenten is het van belang dat voldoende informatie is vastgelegd. Op de site is een voorbeeld registratieformulier te downloaden wat de velden van de minimum dataset bevat.
3. Analyseren
Het procesonderdeel
Analyseren (stap 3 LIZ-model) benadrukt het belang van prioriteringscriteria om te bepalen voor welke geregistreerde incidenten een oorzakenanalyse wordt ingezet.
Het analyseren van alle gemelde incidenten is tijdrovend, een risicomatrix kan hulp bieden. Een risicomatrix zet de ernst van een incident af tegen de frequentie van voorkomen (VMS-zorg, 2009). Daarnaast staat op de website informatie over zes oorzakenanalysemethoden: DAM, PRISMA, S137, SIRE, SOAT, TRIPOD β.
Om systematisch te leren van incidenten is inzicht in oorzaken van incidenten essentieel. Als oorzaken zijn achterhaald kunnen werkwijzen en procedures zodanig worden aangepast dat mag worden verwacht dat deze incidenten niet meer zullen optreden. Per oorzakenanalysemethode is de volgende informatie te vinden: de te doorlopen stappen, voor- en nadelen, wanneer de methode kan worden ingezet, wat de methode oplevert, literatuur en informatie voor deelname aan trainingen. De resultaten van de oorzakenanalyse vormen de basis voor gerichte verbetering. Soms is het uit praktisch oogpunt niet haalbaar om de problemen allemaal tegelijkertijd aan te pakken. In die gevallen kan ook hier een risicomatrix uitkomst bieden.
4. Verbeteren
Het procesonderdeel
Duurzaam verbeteren (stap 4 LIZ-model) beschrijft hoe naar specifieke verbeteracties kan worden toegewerkt. De website beschrijft het Nolan-verbetermodel. Het Nolan-model (Plan Do Study Act (PDSA) cyclus) dan wel Deming cyclus is een manier om veranderingen door te voeren door een plan van aanpak te maken voor het invoeren van de verandering (plan), de verandering in te voeren (do), deze te evalueren namelijk door vast te stellen of de ingevoerde verandering ook daadwerkelijk leidt tot een verbetering (study) en zo nodig de verandering bij te stellen (act). De essentie van het Nolan-model is het snel en op kleine schaal implementeren en testen van verbeteringen door een verbeterteam. Het is van belang dat het verbeterteam de juiste competenties bezit zoals: leiderschap, coördinatie-, technische- en administratieve vaardigheden (Grol e.a., 2006). Alleen bij aantoonbaar succes wordt de verbetering op grotere schaal ingevoerd en verspreid binnen de zorgorganisatie. We geven hiervoor tips.
Juridisch kader
In het Juridisch kader (LIZ-model) komen de voorwaarden voor een goed functionerend meldsysteem aan bod. De belangrijkste zijn: het creëren van een cultuur waarin het melden en leren van incidenten centraal staan, goede organisatorische en financiële ondersteuning, het invoeren van een werkbare meldingsprocedure en het maken van duidelijke afspraken over de veiligheid van de melder. De bereidheid om incidenten te melden neemt namelijk toe als de melder niet hoeft te vrezen dat gemelde incidenten tegen hem of haar kunnen worden gebruikt bijvoorbeeld in de vorm van disciplinaire maatregelen en juridische procedures. Voor de juridische vraagstukken is een jurist geraadpleegd en is gebruikgemaakt van het KNMG rapport ‘Melden van Incidenten in de Gezondheidszorg’ (Legemaate e.a., 2006).
Wagner, C. LIZ-model. Uit: www.nivel.nl [Laatst gewijzigd op 10-04-2024; geraadpleegd op 06-10-2024]. URL: https://www.nivel.nl/nl/onderzoeksprogrammas/organisatie-en-kwaliteit-zorg/dossier-patientveiligheid/landelijk-programma-patientveiligheid-2008-2012/patientveiligheidsinterventie-liz/liz-model
