Deel intensieve zorggebruikers heeft moeite met nemen van eigen regie over hun gezondheid

Om de toenemende druk op de Nederlandse gezondheidszorg te verlichten wordt een steeds grotere nadruk gelegd op de eigen verantwoordelijkheid van mensen met een langdurige zorgbehoefte voor hun gezondheid, zorg en ondersteuning. Ervaringen tijdens de coronapandemie laten echter zien dat niet iedereen hiertoe in staat of bereid is. Zo werden voor mensen met een chronische ziekte en beperkte gezondheidsvaardigheden tijdens de pandemie veel vaker zorgafspraken afgezegd dan voor degenen met voldoende gezondheidsvaardigheden. Afzeggen van zorgafspraken zorgde er ook voor dat mensen met een chronische ziekte of beperking vaker aanpassingen deden in hun zelfmanagementgedrag. Daarnaast geven veel mensen met een chronische ziekte aan dat zij geen actieve rol willen of kunnen nemen in hun eigen zorg. Dit blijkt uit onderzoek van het Nivel naar de gezondheidsvaardigheden, het zelfmanagement en de eigen regie van verschillende groepen zorggebruikers.  

Integrale Zorgakkoord (IZA)

In het Integrale Zorgakkoord (IZA) wordt nadruk gelegd op gelijke toegang tot zorg, met speciale aandacht voor kwetsbare groepen. De overheid stuurt daarbij steeds meer op het principe van zelfmanagement en zelfredzaamheid. Hierbij worden mensen in eerste instantie aangemoedigd om zelfstandig te handelen met ondersteuning van hun informele netwerk, voordat ze een beroep doen op professionele zorgverleners. Onderzoek van het Nivel toont echter aan dat een op de vier volwassen Nederlanders onvoldoende of beperkte gezondheidsvaardigheden heeft.

Daarnaast is er een grote groep mensen die te maken heeft met een langdurige zorgbehoefte. Waar lopen deze mensen tegenaan? Wat zijn hun ervaringen, ideeën en wensen? Hoe ervaren zij de toegang tot de zorg nu er een steeds groter beroep wordt gedaan op hun eigen vaardigheden? Met behulp van de Nivel-panels geven we deze mensen een stem en belichten daarmee hun perspectief. 

Wilt u meepraten over hoe we dit perspectief kunnen inzetten om ongelijke toegang tot zorg te verkleinen? Geef u dan op voor onze Nivel-verbindt-sessie Perspectieven op Toegankelijkheid op 23 mei!

Coronapandemie laat verschillen in toegang tot zorg zien afhankelijk van gezondheidsvaardigheden

Uit onderzoek van het Nivel onder mensen met een chronische ziekte, zoals diabetes, hart- en vaatziekten of longziekten, bleek dat zij tijdens de coronapandemie problemen ondervonden met de toegang tot de zorg. Daarbij was er een duidelijk verschil te zien tussen mensen met een chronische ziekte met beperkte gezondheidsvaardigheden en met voldoende gezondheidsvaardigheden. Bijna 40% van degenen met beperkte gezondheidsvaardigheden meldde dat ze geconfronteerd werden met geannuleerde zorgafspraken. Bij degenen met voldoende gezondheidsvaardigheden lag dit percentage aanzienlijk lager, op slechts 23%. Dit laat zien dat de kans op negatieve gevolgen voor de gezondheid bij verminderde toegang tot zorg, zoals tijdens de pandemie, groter is voor mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden.

Gezondheid, zorg of ondersteuning zelf managen is niet voor iedereen vanzelfsprekend

Niet iedereen slaagt erin om  zelfstandig te handelen voordat ze een beroep doen op professionele zorgverleners. Mensen die langdurig zorg of ondersteuning nodig hebben - in het bijzonder personen met een matige of ernstige lichamelijke beperking, jongvolwassenen en personen met een beperkte opleidingsachtergrond - vertonen over het algemeen een lager niveau van zelfmanagementvaardigheden. Bovendien blijkt zelfmanagementgedrag gerelateerd te zijn aan de toegang tot zorg en de continuïteit van zorgverleners. Tijdens de coronapandemie gaven mensen bij wie de zorg werd afgezegd of uitgesteld vaker aan dat zij aanpassingen deden in hun zelfmanagementgedrag, dan mensen die geen problemen ondervonden in de toegang tot hun zorg.

Bijna 40% van mensen met chronische ziekte kan of wil geen actieve rol innemen in eigen zorg

Mensen met langdurige zorgbehoeften hechten grote waarde aan het behouden van controle over hun gezondheid en welzijn. De mate waarin zij hierin slagen varieert sterk per persoon. Ongeveer 37% van de mensen met een chronische ziekte geeft aan de benodigde kennis, vaardigheden of motivatie te missen om actief bij te dragen aan hun eigen gezondheid en zorg. Dit geldt met name voor oudere personen, mensen met een lager opleidingsniveau en degenen die ernstige lichamelijke klachten hebben als gevolg van hun ziekte. Ons onderzoek onder mensen met een longziekte toont aan dat deze kwetsbare mensen vaak niet het gevoel hebben dat zij samen met hun zorgverleners de regie over hun behandeling kunnen voeren. Bovendien geven sommige mensen er de voorkeur aan om de besluitvorming hierover over te laten aan de zorgverlener.    

Niet iedereen kan en wil een actieve rol nemen over zijn of haar gezondheid en ziekte. Hierdoor kan het moeilijk voor hen zijn om bij de zorgverlener aan te geven wat hun eigen wensen en behoeften zijn

Juliane Menting, PhD

Senior onderzoeker Zorg en Participatie bij Chronische Aandoeningen

Over het onderzoek

De gepresenteerde resultaten zijn afkomstig uit onderzoek met de Nivel-panels. Hiermee doen we onderzoek naar de ervaringen, wensen en ideeën op het gebied van zorg en participatie van diverse groepen in de samenleving, waaronder burgers, patiënten, mantelzorgers en mensen met een beperking. Voor het onderzoek naar de gezondheidsvaardigheden, het zelfmanagement en de eigen regie van verschillende groepen zorggebruikers zijn uitkomsten meegenomen uit onderzoek met het Nationaal Panel Chronisch zieken en Gehandicapten, het Nivel Consumentenpanel Gezondheidszorg en de Longmonitor. Ook derden kunnen onderzoek laten uitvoeren met de Nivel-panels.